Intermittent fasting: nuttig of schadelijk?

‘Op latere leeftijd is vasten absoluut schadelijk, omdat dit aan het lichaam het signaal geeft om spieren af te breken’.
door Tsenne Kikke - maandag 6 oktober 2025 8:49

Of intermittent fasting mensen echt helpt, is niet duidelijk. Maar er zijn wel reële gezondheidsrisico's. Die voedingshype kan leiden tot spierafbraak, terwijl het gewichtsverlies niet hoger ligt dan bij andere diëten. Voor wie is deeltijds vasten wel veilig? En wie doet het beter niet?

'Hartverlamming door intermittent fasting' en 'Is periodiek vasten schadelijk voor tieners?'... Recente gelijkaardige koppen werpen een nieuw licht op een trend die bij het grote publiek lang als schoolvoorbeeld van een gezonde levensstijl gold. ‘Het imago van intermittent fasting heeft een flinke deuk gekregen,’ zei Stefan Kabisch, arts op de afdeling endocrinologie en metabole geneeskunde aan de universiteitskliniek Charité in Berlijn. ‘Volkomen terecht, er zijn nooit goede data geweest die de hype bij mensen ondersteunden.’

Wie overdag langere tijd niets eet, zou gezonder én ouder worden, beloven de voorvechters van periodiek vasten. Bij het populairste schema eet je 16 uur lang niets en haal je dat in de resterende 8 uur in (16:8-methode). Meestal wordt hierbij het ontbijt of het avondeten overgeslagen. Bij andere varianten eet je één dag wel een één dag heel weinig (alternate day fasting), of vast je twee dagen per week (5:2-methode). ‘Het grootste probleem bij gerandomiseerde studies met een controlegroep is dat er zoveel soorten intermittent fasting zijn’, legtde Stefan Kabisch uit. ‘De data zijn dus erg heterogeen, dat maakt het moeilijk om de effecten te beoordelen.’

Goede redenen voor lange eetpauzes?

‘In de moderne samenleving hebben we de neiging om voortdurend te eten,’ zei Tinh-Hai Collet, diabetoloog en professor aan de Hôpitaux Universitaires de Genève, ‘dat bevordert overgewicht en diabetes. Onze grootmoeders hadden gelijk toen ze ons aanmaanden om niet de hele tijd te eten.’ Experts beschouwen diabetes als een wereldwijde epidemie. Volgens de recentste cijfers van de International Diabetes Federation lijden zo'n 590 miljoen mensen wereldwijd aan de aandoening. Daarvan heeft 90 procent diabetes type II (vroeger 'ouderdomsdiabetes' genoemd), de variant waarbij levensstijl een grote rol speelt.

Vooral diabetes type II komt steeds vaker voor. Een belangrijke oorzaak is dat de patiënten meer energie opnemen dan ze verbruiken. Bij dit type diabetes reageren de cellen niet meer goed op het hormoon insuline: ze nemen minder suiker uit het bloed op, waardoor de bloedsuiker stijgt - de cellen worden insulineresistent. ‘Intermittent fasting verbetert bijna altijd die reactie van cellen op insuline,’ zei Stephan Herzig, professor en directeur van het Helmholtz-Zentrum für Diabetes in München. ‘Daardoor dalen ook de concentraties suiker, vet en cholesterol in het bloed.’ In 2023 ontdekte het team van Mark Ezpeleta (University of Illinois in Chicago) dat dit ook leververvetting zou verbeteren, vooral in combinatie met sporten.

Een grondige blik op de studies leert dat die stellingen vaak niet zo eenduidig zijn als ze worden voorgesteld. Een voorbeeld is de studie over de verbeterde leververvetting. Daarin werden verschillende groepen vrijwilligers vergeleken die (a) één dag met caloriebeperking in hun gewone voedingspatroon inlasten, (b) daarbij ook vijf keer per week sportten, (c) enkel het sportprogramma volgde en (d) helemaal geen aanpassingen deden. De groep die vastte en tegelijk sportte, behaalde de beste resultaten. Alleen was er in deze studie geen vergelijkingsgroep die zijn totale calorie-inname even sterk beperkte, maar dan zonder vastendag. ‘Dat is een oneerlijke vergelijking,’ vond Stefan Kabisch, ‘dat euvel zie je overal in de vakliteratuur over dit thema terugkomen.’

Twee meta-analyses van mensen met respectievelijk diabetes en overgewicht kwamen bijvoorbeeld tot het resultaat dat periodiek vasten een positief effect heeft op gewicht, bloedsuiker, bloeddruk en bloedvetten (triglyceriden). ‘Maar in de meeste onderliggende primaire studies werd de vastende groep vergeleken met mensen die geen veranderingen in hun voedingspatroon doorvoerden,’ zei Kabisch. Natuurlijk verloren de proefpersonen in de interventiegroep gewicht, want in de controlegroep was er geen enkele caloriebeperking. ‘Er worden haast alleen sterke effecten van intermittent fasting vastgesteld bij vergelijkingen met mensen zonder dieet- of sportvoorschriften,’ legde Stefan Kabisch uit. ‘Zodra je echter gaat vergelijken met een evenwaardige caloriebeperking, verdwijnen de voordelen van periodiek vasten.’ Ook de vermeende verbetering van de insulineresistentie is niet altijd aantoonbaar. In één meta-analyse werden zelfs geen effecten gevonden, in andere onderzoeken was de verbetering gering.

Even goed om af te vallen als andere diëten

De bewezen voordelen van deeltijds vasten lijken vooral te berusten op het feit dat mensen gewoon minder eten en daardoor afvallen. Wetenschappers aan de University of Bath hebben dat in 2021 ook expliciet getest. Ze vergeleken intermittent fasting met een dieet dat dezelfde hoeveelheid calorieën, maar geen tijdsvoorschriften bevatte. En jawel, hoor: vasten bleek niet voordeliger voor het lichaamsgewicht en voor diverse bloedwaarden. Het buikvet verdween zelfs sterker bij wie continu at. ‘Deze studie is goed opgezet om intermittent fasting in vergelijking te beoordelen,’ zei Stefan Kabisch. ‘De bevinding dat dit geen betere methode voor gewichtsverlies is, stemt overeen met resultaten uit andere studies.’

‘Uit langetermijnstudies blijkt dat de positieve effecten van intermittent fasting niet wezenlijk verschillen van de voordelen die je hebt als je elke dag consequent minder calorieën zou innemen,’ bevestigde ook Stephan Herzig.

Met periodiek vasten kun je dus even goed vermageren als met andere methodes. En geen overgewicht hebben is een van de beste manieren om levensbedreigende ziekten te voorkomen. ‘Overgewicht en diabetes zijn belangrijke risicofactoren voor velerlei tumoraandoeningen,’ legde Stephan Herzig uit. ‘Aan gezonde mensen raad ik intermittent fasting aan als preventieve maatregel, omdat er geen ernstige nevenwerkingen zijn.’ Veel mensen vinden het makkelijker om een maaltijd over te slaan dan om voortdurend wat minder te eten. Maar onderling verschillen mensen ook sterk. ‘Het is goed mogelijk dat sommigen na een vastenperiode zichzelf met extra calorierijke voeding belonen en zo hun globale calorie-inname niet noemenswaardig verminderen.’

Daarnaast heb je bij intermittent fasting misschien meer honger dan bij een continue caloriebeperking. Een metastudie over vasten tijdens de ramadan (een vorm van periodiek vasten in de islam, waarbij tussen zonsopgang en zonsondergang niet wordt gegeten) staaft die bevinding met een bloedwaarde: de concentratie ghreline, het hormoon dat honger opwekt, lag bij deze vastende mensen significant hoger.

Eigenlijk biedt de ramadan zoiets als een lang beproefd natuurlijk experiment rond periodiek vasten. Daaruit valt onder meer het volgende af te leiden: voor mensen met diabetes type II - uitgerekend de groep die daar volgens de populaire literatuur extra baat zou bij hebben - bestaat er een onvoorspelbaar risico. Zo had een derde van de patiënten op nuchtere maag een verhoogde glucosewaarde in vergelijking met de periode vóór het vasten, toonde een onderzoek in verschillende Arabische landen in 2023 aan. ‘Bij diabetici zien we tijdens de ramadan duidelijk slechtere bloedsuikerwaarden,’ zei Stefan Kabisch. ‘Maar dat ligt onder meer ook aan het feit dat er 's avonds vaak zeer zoete gerechten gegeten worden.’

In 2024 haalde een onderzoek van de Shanghai Jiao Tong University School of Medicine de pers. Het werd voorgesteld op de conferentie van de American Heart Association in Chicago (de studie is voorlopig nog niet in een peer reviewed-tijdschrift verschenen). Daarin postuleerden de wetenschappers een verhoogd overlijdensrisico bij intermittent fasting. Ze baseerden zich hiervoor op 20.000 Amerikanen die tussen 2003 en 2018 aan de National Health and Nutrition Examination Surveys (NHANES) hadden deelgenomen. Gemiddeld werden zij acht jaar lang gevolgd. Mensen, die minstens een eetpauze van 16 uur inlasten, bleken bijna dubbel zo vaak aan een aandoening van hart of bloedvaten (vooral hartinfarct en beroerte) te overlijden dan mensen die vaker hadden gegeten. Er kwam veel kritiek op de studie, onder meer omdat het opzet ervan geen causaal verband kon aantonen. Bovendien is het mogelijk dat er mensen aan de studie deelnamen die al ziek waren en maaltijden schrapten om bijvoorbeeld af te vallen. Het sterftecijfer zou bij hen dan hoger liggen omwille van hun onderliggende aandoening (bijvoorbeeld diabetes of morbide obesitas), en niet omwille van hun vastengewoonten.

Toch hebben die resultaten de pleitbezorgers van de dieethype terughoudender gemaakt. ‘Tot voor kort lieten kortetermijnstudies allemaal positieve effecten van intermittent fasting zien,’ zeii Stephan Herzig. ‘Nu zijn er ook steeds meer langetermijnonderzoeken met initiële aanwijzingen dat er uitgerekend bij hart- en vaataandoeningen ook negatieve effecten kunnen zijn.’

Ontbijt beter niet overslaan

Een andere meta-analyse met meer dan 200.000 proefpersonen uit Japan en de Verenigde Staten ging na of het overslaan van het ontbijt een effect op de gezondheid had. Over een waarnemingsperiode van 17 jaar lag het risico op hart- en vaataandoeningen 21% hoger bij wie doorgaans niet ontbeet dan bij wie 's morgens wél regelmatig at. Wie zijn ontbijt meestal oversloeg, bleek in andere studies een hoger risico te hebben op overgewicht (48%), op diabetes type II (tussen 12 en 21%) en op overlijden door hart-en-vaataandoeningen of kanker.

‘Maar dat zijn epidemiologische studies, die geen causaliteit aantonen,’ wierp Stefan Kabisch op. ‘Waarschijnlijk geeft dit een vertekend beeld, omdat niet-ontbijten vaak gepaard gaat met armoede, roken, alcoholgebruik, niet-kwalitatieve voeding en gebrek aan lichaamsbeweging.’ Bovendien werden de voedingsgewoonten vaak enkel voor bepaalde tijdstippen bijgehouden, bijvoorbeeld 'gisteren', 'vorige week' of de 'laatste maanden voor het onderzoek', die zijn dus niet per se representatief. Toch leveren deze studies geen goede argumenten dat periodiek vasten gezond zou kunnen zijn.

Spiermassa neemt af

De keerzijde van een voedingstrend ligt soms verborgen in de kleine lettertjes van een onderzoek. Dat bleek ook in een studie uit 2025 van het Sport and Health University Research Institute in Granada ins Spanje. Volgens Manuel Dote-Montero en zijn collega's is intermittent fasting, los van de precieze vastenperiode, niet voordeliger om buikvet te verliezen dan een mediterraan dieet. Een grafiek toonde zelfs dat wie vastte spiermassa verloor, terwijl dat niet het geval was bij mensen die dezelfde hoeveelheid calorieën verdeeld over de dag innamen. Hetzelfde patroon is terug te vinden in een metastudie over de effecten van de verschillende vastenschema's: overal daalde de vetvrije massa - spiermassa dus - van de deelnemers.

‘Ons lichaam verwerkt 20 tot 40 gram eiwit per maaltijd,’ legde Stefan Kabisch uit. ‘Een volwassene heeft echter 70 tot 90 gram per dag nodig. Als je die totale hoeveelheid in slechts twee of zelfs één enkele maaltijd stopt, glijd je snel af naar een eiwittekort.’ Het resultaat is in sommige gevallen dat er met periodiek vasten geen gewichtsverlies is, maar wel spierafbraak én opbouw van vetreserves.

‘Op latere leeftijd is vasten absoluut schadelijk, omdat dit aan het lichaam het signaal geeft om spieren af te breken,’ zei Eline Slagboom, verouderingsonderzoeker en professor aan de Universiteit Leiden in Nederland. ‘En dat is het laatste wat je nodig hebt, als je op hogere leeftijd fit en zelfstandig wilt blijven.’ Daarom raadde Stefan Kabisch mensen al vanaf 50 jaar af om deeltijds te vasten.

Ook mensen met onderliggende aandoeningen kunnen maar beter voorzichtig zijn. ‘Diabetespatiënten moeten bijvoorbeeld de dosering van hun geneesmiddel en het tijdstip van de toediening aanpassen,’ waarschuwfr Tinh-Hai Collet. ‘Zij kunnen best enkel in samenspraak met hun arts periodiek vasten.’ Hetzelfde geldt voor mensen die medicatie tegen een hoge bloeddruk nemen, omdat langere pauzes tussen de maaltijden de bloeddruk extra kunnen verlagen. ‘Ook mensen met eetstoornissen en kanker moeten intermittent fasting absoluut vermijden,’ adviseerde Collet. Kankerpatiënten verliezen meestal toch al heel wat gewicht, waardoor hun prognose slechter wordt. Elke voedingsbeperking kan dat effect nog versterken. Bij een uitgesproken hartzwakte raadde de Duitse Hartstichting (Deutsche Herzstiftung) vasten volledig af. Mensen met andere hartaandoeningen die willen vermageren, kunnen best streven naar een calorievermindering van maximaal 500 tot 800 calorieën.

Aanbevolen is intermittent fasting enkel voor gezonde mensen tot middelbare leeftijd die gewicht willen verliezen. ‘De positieve effecten blijven echter maar net zo lang duren als je de periode dat je vast,’ legde Stephan Herzig uit. Een must voor een gezond leven is deeltijds vasten zeker niet. ‘Evenwichtige voeding en veel beweging zijn belangrijk,’ zei Collet. ‘Maar wie gezond is, haalt geen voordelen uit intermittent fasting. Een goede stofwisseling kun je immers niet verbeteren.’

Bron: EOS Wetenschap

"Vind mensen, die in zichzelf zowel de motivatie als de aangeboren drijfveer hebben om aan hun Innerlijke Zelf te werken, en we zullen hen gidsen."

- DIMschool vzw, de énige gespecialiseerd in Zelfkennis, zijnde: het kennen van het Zelf -
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

En, voel jij je geroepen om Spiritualia te sponsoren?
Klik dan op deze link. Alvast bedankt!

Overschrijven kan ook via: IBAN: BE22 7795 9845 2547 - BIC: GKCCBEBB

- Indien je zo'n (bak)steentje bijdraagt, ook via een aankoop of een Zoek&Vind abonnement, mogen we jouw naam hieronder publiceren? Laat het ons weten!

Hieronder enkele sponsors sinds 2021... (rijk werd de website er niet van, hé!)