De grote pieterman (Trachinus draco) is een vis uit de orde van Baarsachtigen (Perciformes), die vooral voorkomt in de Middellandse Zee. De vis is berucht om zijn gifstekels, die pijnlijke steken kunnen veroorzaken, en behoort dus tot de giftigste dieren van Europa. De eerste rugvin van de pieterman bevat 5 of 6 doornige vinstralen, die in verbinding staan met een gifklier aan de basis van deze vinstralen. Naast de grote, kennen we aan onze kust, de kleine ...
Wie met blote voeten door het Noordzee water wandelt, trapt best niet op een kleine pieterman. Dit kleine visje, ook wel pukkel genoemd, is dus bijzonder giftig en komt steeds vaker voor aan onze kust.
Pietermannen graven zich in in het zand in ondiep water, loerend op prooivissen. Zwemmers in deze wateren lopen een gerede kans op een pieterman te trappen, hetgeen meestal een steek in de voet zal opleveren. Een steek van een pieterman is voor een mens in het algemeen niet dodelijk, maar wel zeer pijnlijk en het kan soms tot coma lijden.
Deelnemers aan het Vlaams kampioenschap voor garnaalkruiers, afgelopen weekend in Koksijde, waren gewaarschuwd: bij het leegmaken van de netten opletten voor de kleine pieterman. Want wie zich prikt aan de stekel van dit visje, kan weken buiten strijd zijn. "Je kunt het vergelijken met een zeer zware bijensteek," zegt marien bioloog Jan Haelters. "Giftig, maar gelukkig niet levensgevaarlijk."
De ervaren kruiers kennen het gevaar dus wel en gooien de vissoort meteen uit de netten, vooraleer toeristen ze zien. Maar dan bestaat het risico dat de Kleine Pieterman zich weer deels ingraaft en dat bij afgaand tij iemand die gaat pootjesbaden er op trapt ...
De kleine pieterman is ongeveer 10 à 16 cm lang en leeft in ondiepe wateren en op zandbanken, waar hij zich half ingraaft. Alleen zijn kop en zijn eerste rugvin steken uit het zand. In zijn stekels bewaart hij zijn gif.
Zelfs kustvissers en garnaalkruiers worden nog geregeld door kleine pietermannen gestoken, en elk jaar moeten de EHBO-posten op strand ook tientallen toeristen verzorgen. Hun aantal groeit, want het visje komt meer dan ooit voor aan onze kust.
"Het is de tweede meest voorkomende vissoort in de zuidelijke Noordzee en het Kanaal," zegt marien bioloog Karel Van Ginderdeuren van het Instituut voor Landbouw- en Visserijonderzoek. "Hun aantal is de voorbije veertig jaar verveelvoudigd. Dat komt onder meer door de opwarming van het zeewater. In de zomer komt de pieterman dichter bij het strand zwemmen. Ik ben zelf al vier keer geprikt."
Een andere reden voor zijn massale aanwezigheid is dat hij nauwelijks bevist wordt. Het visje is zo klein dat het letterlijk door de mazen van het net glipt. Zo kunnen ze in groten getale overleven. Een pieterman wordt zo makkelijk twaalf jaar.
Op een steek reageert de ene mens als was het een lichte allergie, maar anderen - vooral kinderen, ouderen en gevoelige mensen - krijgen een zwelling tot aan de heupen en kunnen al na een paar seconden in coma raken. Wie door een pieterman geprikt wordt, voelt rond de steekplaats een brandende pijn, die kan uitbreiden over benen of armen, en zonder behandeling weken kan aanhouden. Mogelijke symptomen zijn barstende hoofdpijn, hartkloppingen, hoge koorts, plotse bloeddrukval, duizeligheid en braken. Slachtoffers van de pieterman moeten zich zo vlug mogelijk laten verzorgen.
Indien de steek niet snel wordt behandeld kan deze pijn maanden aanhouden. De meeste dokters weten niet altijd meteen waarmee ze te doen hebben en dienen histamine toe. Nochtans is de meest voor de hand liggende remedie de voeten in een heel heet bad te steken - ongeveer een kwartier tot twintig minuten - of een brandende sigaret op enkele millimeters van de steek te houden. Zorg er natuurlijk wél voor dat je de huid niet verbrandt. Ook kan de hete lucht van een haardroger hetzelfde effect hebben, indien je die bij de hand hebt. Het gif van de pieterman bestaat namelijk uit eiwitten, die bij temperaturen boven 40 à 50 graden Celsius afgebroken worden.
Daarna kun je de wonde ontsmetten, en kun je het slachtoffer eventueel een dosis paracetamol geven om de pijn ietwat te verlichten; een pijn, die wel tot 5 à 6 uur kan aanslepen.
Indien na een steek toch nog een allergische of anafylactische reactie optreedt, dient er zo snel mogelijk medische hulp gezocht te worden. Men zegge het voort ...