Zo bereid je jezelf op een hittegolf voor

Wat gebeurt er in jouw lichaam bij hitte – en hoe kun je je er vooraf al op voorbereiden?
door Tsenne Kikke - vrijdag 15 augustus 2025 15:14

Ook in Nederland liepen de temperaturen deze week opnieuw op en bestaat er kans op een landelijke hittegolf. Sinds dinsdag is het Nationaal Hitteplan van het RIVM van kracht. Het instituut waarschuwt daarmee om extra goed te letten op mensen die minder goed tegen de hitte kunnen, zoals ouderen.

Lang duren de meeste Nederlandse hittegolven niet: gemiddeld negen dagen, met de hittegolf van juli 1975 als de langst gemeten hittegolf sinds de metingen in 1901 begonnen. Die duurde maar liefst achttien dagen. Dodelijk kunnen ze wel zijn: tijdens de hittegolven van 2003 (veertien dagen) en 2006 (een van zeven en een van zestien dagen) overleden zo’n duizend mensen extra. Deze hittegolven waren de aanleiding voor het Nationaal Hitteplan van het RIVM.

Eind juni en begin juli dit jaar was het ook al raak: op 1 juli tikte de thermometer in De Bilt 35,5°C aan. In heel Europa was het toen heet, met zo’n 2.300 extra doden tot gevolg in twaalf Europese steden. Daarvan was naar schatting tachtig procent ouder dan 65 jaar.

Maar het is niet alleen de temperatuur die kwetsbare mensen de das om doet. Het maakt ook uit hoeveel vocht er in de lucht zit. Hoe meer vocht in de lucht, hoe groter de hittestress. Hoe kun je je voorbereiden op een hittegolf? We vroegen het aan emeritus-hoogleraar thermofysiologie Hein Daanen (VU Amsterdam).

Wat doet jouw lichaam om koel te blijven?

Het lichaam heeft een thermostaat die de temperatuur op een constante temperatuur van ongeveer 37°C probeert te houden. Loopt de buitentemperatuur op, dan dreigt ook de lichaamstemperatuur op te lopen. Maar dat is buiten de interne thermostaat gerekend. Die zorgt er bij warm weer voor dat de bloedvaten in de huid open gaan staan in een poging warmte kwijt te raken. Dat is de ‘droge warmte-afgifte’, gedreven door het temperatuurverschil tussen huid en omgeving. Daarnaast produceert het lichaam zweet. Als dat verdampt, neemt het warmte mee je lichaam uit: de ‘natte warmte-afgifte’.

Hoe goed je lichaam warmte kwijt kan, verschilt per persoon. Mannen gaan eerder zweten dan vrouwen. Oudere mensen hebben er meer moeite mee dan jongere.

Waarom zijn ouderen kwetsbaarder voor warmte?

Het lichaam probeert zichzelf te koelen door zweet te laten verdampen. Hoeveel zweet kan verdampen, hangt onder meer af van hoe vochtig de lucht is. Hoe vochtiger, hoe lastiger zweet verdampt en hoe lastiger je warmte kwijtraakt.

Daanen onderzocht de effecten van de temperatuur in combinatie met de luchtvochtigheid. Hij zette oudere proefpersonen in een klimaatkamer van 39°C en liet de luchtvochtigheid oplopen. Naarmate de lucht vochtiger werd, konden de proefpersonen de overtollige warmte minder goed kwijt door te zweten en steeg de lichaamstemperatuur. Maar: niet bij iedereen gebeurde dat op hetzelfde moment. Ouderen bereiken dat punt eerder dan jongeren en komen daardoor eerder in de gevarenzone.

Als mensen een week lang aan hitte worden blootgesteld, houden ze elke dag meer vocht vast en is hun lichaam in staat de huid beter te doorbloeden en meer te zweten. Zowel de droge als natte warmte-afgifte worden dan veel beter. Daanen: “De mens kan zich ontzettend goed aanpassen aan warmte.”

Hoe wen je aan warmte?

Zoek vóór de hittegolf al af en toe de warmte op, adviseert Daanen. Dat klinkt tegenstrijdig, want moet je juist niet proberen zo lang mogelijk koel te blijven? Maar juist af en toe wisselen van temperatuur in je omgeving, kan een trainingseffect hebben, legt Daanen uit. “Van stilzitten weten we ook dat het niet gezond is voor je hart en vaten. Je moet bewegen om gezond te blijven. Met warmte werkt het vermoedelijk net zo.”

Nog beter: beweeg in de warmte, maar wel gedoseerd, want anders loop je kans op een hitteberoerte. Train je je lijf op warmte, dan gaat het meer vocht vasthouden. Daardoor kun je de bloedvaten in je huid beter openen én heb je meer vocht beschikbaar om zweet van te maken.

Niet voor niets brengen militairen minstens enkele dagen door in een klimaatkamer voordat ze op uitzending gaan naar een heet land. Ook veel atleten acclimatiseerden al voor vertrek naar de Olympische Spelen in Tokyo in 2021 in een ruimte waar de temperatuur flink opgestookt werd.

Wat is hittekracht?

Als de temperatuur in De Bilt, de thuisbasis van het KNMI, vijf dagen achter elkaar boven de 25°C komt, waarvan drie dagen boven de 30°C, is er officieel een landelijke hittegolf. Het RIVM activeert dan het Nationaal Hitteplan.

Maar hoeveel last je hebt van de warmte, hangt niet alleen af van de temperatuur. Een zonnige dag met 30°C en een briesje voelt anders dan een vochtige, bewolkte dag van 25°C zonder wind. De luchtvochtigheid, zonnestraling en wind tellen ook mee in hoeveel last mensen hebben van de warmte. ‘Hittekracht’ noemt het KNMI dat. Vanaf de zomer van 2026 is de hittekracht beschikbaar in de KNMI-app, als een rapportcijfer voor hoe belastend het weer is. In de stad is de hittekracht trouwens groter dan tussen de weilanden, onder andere doordat het tussen de bebouwing minder waait.

Welke temperaturen zijn het gevaarlijkst?

Bij hogere temperaturen overlijden er steeds meer oudere mensen, maar als het koud is ook. Dat geldt overal ter wereld. In Nederland overlijden de minste mensen als het ongeveer 18°C is, maar in het tropische Bangkok is dat 30°C. in het algemeen geldt: hoe dichter bij de evenaar, hoe hoger de optimale temperatuur. Waar die verschillen vandaan komen, is volgens Daanen niet helemaal duidelijk. Misschien is het gewenning, misschien hebben mensen in warme landen vaker airconditioning of passen ze hun gedrag aan, bijvoorbeeld door binnen te blijven of andere kleding te dragen.

De ‘ideale’ temperatuur is in de loop der jaren gestegen, en niet alleen in Nederland. Dat wijst er volgens Daanen op dat we met z’n allen misschien iets minder gevoelig zijn geworden voor warmte. Maar de uitschieters zoals die bij een hittegolf voorkomen, zijn nog steeds gevaarlijk.

Bron: NEMO Kennislink

Wat is luchtvochtigheid?

Luchtvochtigheid verwijst naar de hoeveelheid waterdamp die zich in de lucht bevindt. Dit wordt meestal uitgedrukt als relatieve luchtvochtigheid, wat de verhouding is van de huidige hoeveelheid waterdamp in de lucht ten opzichte van de maximale hoeveelheid die de lucht bij een bepaalde temperatuur kan vasthouden.

De ideale luchtvochtigheid in een woning ligt tussen de 40% en 60%. Een waarde rond de 50% wordt vaak als optimaal beschouwd voor een gezond binnenklimaat. Dit helpt om een comfortabel leefklimaat te behouden en voorkomt problemen zoals schimmelvorming of uitdroging van de lucht.

- Te hoge luchtvochtigheid (boven 60%) kan leiden tot schimmelvorming en een klam gevoel in huis, en het verhoogt de kans op huisstofmijt en andere allergieën.

- Te lage luchtvochtigheid (onder 40%) kan resulteren in droge lucht, wat leidt tot geïrriteerde luchtwegen, droge ogen en huidklachten. Onder de 30% komt vaak voor in de wintermaanden, wanneer de verwarming de lucht in huis uitdroogt. Ook houten meubels, muziekinstrumenten of vloeren kunnen gaan kraken of te vervormen door uitdroging. Ook jouw elektronische apparaten kunnen sneller statische elektriciteit opbouwen, wat de kans op schade vergroot.

Te lage luchtvochtigheid kan serieuze gevolgen hebben voor zowel jouw gezondheid als jouw woonst. Gezondheidsproblemen, zoals een droge huid, verstopte luchtwegen en een verhoogd risico op infecties kunnen ontstaan. Ook het risico op ademhalingsproblemen of verergering van astma of allergieën, neemt toe.

Een goede luchtvochtigheid is dus essentieel voor een gezond en comfortabel binnenklimaat. Het is belangrijk om de luchtvochtigheid in jouw huis regelmatig te controleren en aan te passen indien nodig.

"Vind mensen, die in zichzelf zowel de motivatie als de aangeboren drijfveer hebben om aan hun Innerlijke Zelf te werken, en we zullen hen gidsen."

- DIMschool vzw, de énige gespecialiseerd in Zelfkennis, zijnde: het kennen van het Zelf -
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

En, voel jij je geroepen om Spiritualia te sponsoren?
Klik dan op deze link. Alvast bedankt!

Overschrijven kan ook via: IBAN: BE22 7795 9845 2547 - BIC: GKCCBEBB

- Indien je zo'n (bak)steentje bijdraagt, ook eventueel via een aankoop of een Zoek&Vind abonnement, mogen we jouw naam hieronder publiceren? Laat het ons weten! -

Hieronder enkele sponsors van over de laatste jaren...