Jouw brein op vakantie

Door wat langer uit te slapen, compenseer je het verschil tussen gangbare kantoortijden en je biologische slaapritme.
door Tsenne Kikke - vrijdag 11 juli 2025 17:26

Elf maanden werken, één maand vrij. We zijn eraan gewend geraakt, maar natuurlijk is het niet. Wat gebeurt er in jouw brein op het moment dat je ineens uit jouw vaste ritme stapt?

"Ik ga op vakantie en neem mee…" Voor de kinderen een leuk stapelspel, voor volwassenen een bron van stress. Want, net zoals in het spelletje is het zaak om álles te onthouden: anders ben je terug bij Af. Zo kan het voelen althans. Veel mensen hebben last van stress, zelfs rondom vakanties. Met name de eerste vrije dagen kan het ‘even schakelen’ zijn. Maar wat is dat eigenlijk? En is het onverstandig om over te gaan op het vakantieritme - of, knap je daar juist van op?

Toe aan vakantie

Moeite met opstaan en geen puf meer om ’s avonds wat te ondernemen. De vakantie staat voor de deur, en opeens ben je er écht aan toe. Briljant gepland? Of is er sprake van een soort Pavlov-reactie?

Neurobioloog en slaaponderzoeker Lisa Genzel aan het Donders Instituut in Nijmegen herkende het fenomeen en kon verklaren waar het vandaan komt. “Stresshormonen kunnen je een lange tijd helpen om door een drukke periode te komen. Zodra je brein het signaal krijgt dat het - bijna - kan ontspannen, dan valt die noodzaak weg. Je voelt dan pas hoe uitgeput je eigenlijk bent.” Hoewel veel mensen dit zullen herkennen, is het niet ‘normaal’. Volgens collega hersenonderzoeker Erno Hermans geeft het vooral aan dat we in het Westen te gewend zijn geraakt aan stress.

“Op zichzelf is stress niet verkeerd”, nuanceerde hij snel. “Het is een normale fysiologische reactie die ervoor zorgt dat je adequaat op situaties kan reageren.” Adrenaline zet je lichaam op scherp en daarna bouwt cortisol die stressreactie weer af. “Dat zijn processen die de hele dag door plaatsvinden.” Tegenwoordig gunnen mensen zichzelf echter te weinig tijd om bij te komen van deze stressimpulsen, waardoor de afbraak van stress nauwelijks plaatsvindt. “Dán wordt stress ongezond.”

Je bent vertrokken

Het is zover. Je bent aangekomen op de plaats van bestemming, en met een koel drankje in je hand en een boek op schoot zit je heerlijk in de schaduw. Eindelijk tijd om echt ontspannen. Waarom ben je dan toch nog onrustig?...

Schakelen tussen ‘aan’ en ‘uit’ kan een stuk lastiger zijn dan het lijkt. Met name voor mensen die over een periode van maanden of jaren chronische stress hebben opgebouwd, vertelde Hermans. Dat heeft ermee te maken dat je hersenen tegen die tijd al verschillende structurele veranderingen hebben ondergaan. Het is een misvatting dat dat betekent dat het brein fysieke schade opdoet, verduidelijkte Hermans. “Stress maakt niets stuk in jouw brein. Het past het aan.”

Zo worden bepaalde verbindingen tussen hersencellen zwakker, waardoor ze minder efficiënt werken. In de prefrontale cortex bijvoorbeeld, een hersengebied dat verantwoordelijk is voor cognitieve functies als plannen, beslissingen nemen en impulsbeheersing. Ondertussen worden de hersenverbindingen rond de amygdala sterker, wat zorgt voor alertheid op angst en gevaar. Hoe vaker je stress ervaart, hoe ‘beter’ je er in wordt, legde Hermans uit. “Het is een zichzelf versterkend effect. Op het moment dat je merkt dat het je niet meer lukt om te ontspannen, is het eigenlijk al te laat.”

Op de camping

Het heeft even geduurd maar je hebt je eraan over kunnen geven: de komende tijd hoef je helemaal niets, en mag alles. Je merkt dat je vaker uitslaapt, en ook daarna langer in bed blijft liggen. Maar waarom eigenlijk?

De meeste mensen staan in de weekenden en tijdens vakanties later op dan doordeweeks, vertelde Genzel. “Velen denken dat ze daarmee slaap inhalen, maar wat ze eigenlijk doen, is hun ‘sociale jetlag’ compenseren: het verschil tussen je slaapritme op werkdagen en op vrije dagen.” De gangbare kantoortijden sluiten voor de meeste mensen namelijk niet aan bij hun biologische ritme. Door dat ritme op vrije dagen nog wat extra te verschuiven, compenseren ze voor de sociale jetlag.

Daarnaast slapen we ook vaak meer uren op vrije dagen. Van meer slapen kan je paradoxaal genoeg meer vermoeid worden, maar daar hoef je je op vakantie niet al te druk om te maken, stelde Genzel gerust. “Dat komt omdat dit effect waarschijnlijk te maken heeft met associaties van het lichaam. Lang in bed liggen kan je associëren met geen reden hebben om uit bed te komen. Dat is inderdaad vrij deprimerend.” Op vakantie heeft uitslapen echter een heel andere betekenis, zijnde: genieten van je welverdiende rust.

Sommige mensen slapen op vakantie dan ook veel lekkerder dan thuis, terwijl dat eigenlijk vreemd is. In een onbekende omgeving slaap je normaal slechter, legde Genzel uit. “Je brein lijkt dan wat meer alert.” Toch zijn er mensen die zweren bij een hotelbed. Dat heeft bijna nooit met het matras te maken, maar met tijd. “Stress zorgt er zelf niet automatisch voor dat je slechter slaapt”, legde Genzel uit. “In periodes met veel stress heb je simpelweg vaak minder gelegenheid om te slapen. En andersom.”

Terug thuis

Waar je een paar dagen geleden nog ontspannen door de bergen struinde, ben je nu weer in het ‘normale leven’. Terug in jouw oude ritme, dat plots niet meer zo vertrouwd voelt. Nu je geproefd hebt van de rust wil je niet meer terug. Wat nu?...

Het beste is om je leven zo in te richten dat je een gezond bioritme behoudt, adviseerde Hermans. “Het is een grote misvatting dat je daarvoor alle stress uit je leven moet bannen”, verduidelijkte hij. “Je hoeft stressvolle situaties helemaal niet te vermijden. Je moet er vooral voor zorgen dat je genoeg ruimte neemt om daarvan bij te komen. Natuurlijk is het niet fijn om veel stress te hebben, maar je hoeft ook echt niet de hele dag te mediteren.”

Wanneer ervaar jij de meeste vakantiestress?

- Vlak voor de vakantie; hoe krijg ik alles ooit af?
- Tijdens de vakantie; zit de deur wel echt op slot?
- Na de vakantie; hoe kom ik ooit in mijn oude ritme?
- Nooit, mijn vakanties zijn helemaal zen.

Een goede check of je iets aan je ritme kan veranderen is door je bewust te zijn van welke dingen anders waren op vakantie, vulde Genzel aan. “Slaap je op reis vaak slechter? Neem dan een bijvoorbeeld een knuffel, een kussen of iets anders mee van thuis. Wil je thuis juist even lekker slapen als op reis? Dan is het een idee om je vast te houden aan de vakantierituelen. Lees bijvoorbeeld een boek voor je gaat slapen als je dat ook op vakantie altijd deed.”

Vakantie nemen kán wel een manier zijn om periodes van stress te compenseren, concludeerde Genzel, “maar het helpt nauwelijks als jouw dagelijkse leven enorm stressvol is.” Daar verandering in aanbrengen kost meer tijd, maar is wel effectiever dan eens in de zoveel tijd rust nemen, aldus Hermans. "Structurele aanpassingen in het brein draai je echt niet terug met een paar weken rond het zwembad te hangen.”

Bron: Nemo Kennislink

Of, ga je deze zomer lekker nergens naartoe...?

"Vind mensen, die in zichzelf zowel de motivatie als de aangeboren drijfveer hebben om aan hun Innerlijke Zelf te werken, en we zullen hen gidsen."

- DIMschool vzw, de énige gespecialiseerd in Zelfkennis, zijnde: het kennen van het Zelf -
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

En, voel jij je geroepen om Spiritualia te sponsoren?
Klik dan op deze link. Alvast bedankt!

Overschrijven kan ook via: IBAN: BE22 7795 9845 2547 - BIC: GKCCBEBB

- Indien je zo'n (bak)steentje bijdraagt, ook eventueel via een aankoop of een Zoek&Vind abonnement, mogen we jouw naam hieronder publiceren? Laat het ons weten! -