Over Einstein (1879 - 1955) zelf, maar ook over zijn twee relativiteitstheorieën, heb ik al zeer veel gelezen, en terwijl ik 'Simpelweg Einstein' aan het lezen was, besefte ik - voor de zoveelste maal in mijn leven - hoe weinig ik ervan nog écht afwist. Om Einstein's woorden te citeren: "Eén ding heb ik in mijn lange leven geleerd: dat onze hele wetenschap, aan de werkelijkheid gemeten, kinderlijk primitief is, en het is toch het kostbaarste wat we hebben."
Dit boek gaat over Einstein's avontuurlijke ontdekkingsreis, onbevangen beschreven - en, met de nodige kwinkslagen. Ook Einstein's persoonlijkheid en de historische context krijgen er een plekje in.
Einstein was een taalkunstenaar: getuige zijn geestige oneliners. Er zijn zelfs hele boeken met Einsteincitaten. Maar dat is niet alles, en het is ook niet de hoofdzaak. Einstein heeft vooral de menselijke taal gepolijst en verrijkt, namelijk: met de taal van de beschrijving van het universum. De met wiskundige precisie geformuleerde taal van de fysica is nu eenmaal een machtig instrument om de eigenschappen en systematiek weer te geven van de natuurverschijnselen die door waarnemingen en experimenten zijn ontdekt, en zowel werden veralgemeniseerd als beknopt. En, dan nog zo exact mogelijk, liefst kwantitatief. Een simpele taal is het niet. En, net als elke taal moet je hem aanleren.
Anderzijds is deze taal niet in beton gegoten, maar ontwikkelde zich en werd ze aan nieuwe eisen aangepast. Daar horen vertaalverslagen bij. Die zijn nodig om een groot deel van Einstein's belangrijkste inzichten écht te kunnen begrijpen. Ze hebben het bouwwerk van de natuurkunde laten trillen op zijn grondvesten en de denkbeelden over tijd, ruimte, materie, energie en zwaartekracht voorgoed veranderd.
Die speciale relativiteitstheorie kan als verklaring en samenvoeging van twee tot dan toe onverenigbare talen van de natuurkunde beschouwd worden. Dat gaat gepaard met nieuwe betekenissen van de ogenschijnlijk zo vertrouwde, maar in werkelijkheid zeer zonderlinge begrippen, zoals: ruimte en tijd, gelijktijdigheid en aanwezigheid, energie en massa. Einstein heeft met de algemene relativiteitstheorie - één van de voornaamste prestaties die iiberhaupt door een menselijke geest geleverd is - de taal van de klassieke natuurwetenschap volledig op zijn kop gezet, maar tevens aangescherpt en vervolmaakt.
Het wereldtoneel en de spektakels die zich erop afspelen, zijn sindsdien niet meer los van elkaar te begrijpen. Het universum kon voor het eerst als een samenhang worden beschreven en dat leidde tot een immense verbreding van de horizon. Dit alles is meer dan woorden en formules, maar heeft zich in het kruisvuur van kritiek en op de lakmoesproef van experimenten glansrijk bewezen. De relativiteitstheorie is inmiddels de nauwkeurigste, en in die zin beste theorie in de geschiedenis van de mensheid, en niet meer weg te denken in het dagelijks leven.
Het is des te merkwaardiger dat haar taal niet inwisselbaar is met een andere, mede door Einstein ontwikkelde taal, die toegang geeft tot het domein van het allerkleinste: de curieuze kwantumwereld. Einstein heeft zich tot zijn laatste snik ingezet om een soort universele vocabulaire te ontwikkelen, maar tot nog toe heeft niemand zijn fysische nalatenschap kunnen verzilveren.
Kortom ...
Einstein is bij al zijn genialiteit nooit naast zijn schoenen gaan lopen en bleef zich terdege bewust dat ook zijn inzichten niet alomvattend waren. "Het is voor mij genoeg om vol verwondering iets van deze geheimenissen te beseffen, en in alle deemoed een flauwe glimp van de verheven structuur der dingen op te vangen," zei hij.
Ondanks al zijn vertrouwen in een rationele grondslag van de kosmos moest hij het volgende aan zichzelf toegeven: "Het onbegrijpelijkste van het universum is in wezen dat we het begrijpen."
In een 1951 verklaarde hij zelfs in een brief: "Eén ding heb ik in mijn lange leven geleerd: dat onze hele wetenschap, aan de werkelijkheid gemeten, kinderlijk primitief is, en het is toch het kostbaarste wat we hebben."
Meer info? Ga naar de rubriek 'Boekrecensies - of, klik op deze link.