Stamcellen zorgen ervoor dat de bekleding van onze darmen iedere vijf dagen wordt vervangen. Iedere dag maakt een mens 200 gram nieuwe darmcellen aan! Maar nu is er een totaal nieuwe doorbraak gekomen wat stamcelonderzoek betreft...
Een moedercel is een cel, die dochtercellen vormt door celdeling. Wetenschappers hebben nu, naar het schijnt, de 'moeder' gevonden, oftewel de bron, of het begin van alle huidcellen - en, zei men daarbij, dat deze ontdekking op een spectaculaire manier kan leiden tot dramatische verbeteringen van huidbehandelingen bij mensen met ernstige huidwonden, of brandverwondingen.
Zo leidde Hans Clevers, samen met een Nederlands en Zweeds team van onderzoekers, een studie waarbij muizen bij betrokken waren waaruit bleek dat de stamcel die al de verschillende huidcellen produceert in het haarzakje leeft.
Deze recente bevinding zal nu voor menselijk gebruik worden vertaald, en kan betekenen dat het nu in de nabij toekomst mogelijk zal zijn om de stamcellen aan te wenden voor het herstellen van huidwonden, of voor huidtransplantaties bij mensen die brandwonden hebben opgelopen. Deze bevindingen stonden in het vaktijdschrift 'Science Jounal' van deze week donderdag afgedrukt.
Het team van Hans Clever ontdekte dat een groep van stamcellen die in de haarwortels leven een hoog gehalte originele epidermale (= behorende tot de opperhuid) stamcellen, nu gekend onder de naam 'Lgr5 genen', in zich meedragen. In proeven met muizen ondervond men dat Lrg5-cellen rondom de huidwonde nieuwe huidgroei aanmaakten en de huid dusdanig konden vernieuwen.
In het verleden konden wetenschappers reeds nieuwe huid in een laboratorium aanmaken, via gebruikmaking van bestaande huid van patiënten die erge brandwonden hadden opgelopen, maar het resultaat was pover. De nieuwe huid was erg broos, droog, glanzend, en er groeide geen haar op - hetgeen alles een ongewoon en onnatuurlijk uitzicht gaf. Nu kan daar dus verandering in komen.
Clevers zei dat het grote voordeel, dat door de moederstamcel wordt gegeven is, dat er nieuwe huid kan worden aangemaakt dat op de originele huid gelijkt én waarop huid kon groeien.
Toch vreemd dat de moedercel zich in het haarzakje bevindt, nietwaar?
Een beetje geschiedenis...
Hoe is men in staat geweest om stamcellen op te sporen? En, de moedercel is, zoals we reeds schreven, het beginsel van de stamcel. De aanloop tot deze nieuwe procedure heeft meer dan 10 jaar geduurd en hieronder geven we jou daarvan een kort verslag... Kort? Lang genoeg om elke lezer onderweg te verliezen.
Hans Clevers is hoogleraar Moleculaire genetica aan het Utrechts Medisch Centrum en directeur van het Hubrecht Instituut. Voor zijn onderzoek heeft hij al diverse prijzen gekregen, waaronder de NWO Spinozapremie en onlangs de Koningin Wilhelmina Onderzoeksprijs. Hans Clevers gaat deze KWO-prijs van 2 miljoen euro besteden aan onderzoek naar een mogelijk effectievere therapie tegen dikkedarmkanker. Volgens Hans Clevers zijn stamcellen de oorzaak en misschien de oplossing voor sommige kankers.
Elke mens heeft 12 meter darm in zich waar we weinig aandacht aan besteden tenzij we er last van hebben. Het is één van de meest miskende organen. Maar als je aids, leukemie, of wat dan ook vanuit immunologisch standpunt wenst te begrijpen, moet men op de hoogte zijn van hoe de normale cellen werken, zoals de witte bloedlichaampjes, de zogenaamde T-cellen.
Hoe vreemd het ook is, maar als we darmkanker krijgen, dan zit die altijd in de 1,5 meterlange dikke darm en niet in de 10 à 11 meter dunne darm. De darmvlokken nemen de voedingsstoffen op en de inhoud van de dikke darm zit vol bacteriën. 40% van onze uitscheiding bestaat namelijk uit bacteriën.
De cellen van de binnenkant van zowel de dunne als van de dikke darm leven 2 à 3 dagen, dan gaan ze dood, en verlaten het lichaam via natuurlijke weg. Nieuwe cellen, delende cellen, worden dan permanent in de celcrypten aangemaakt, die dan daarna naar de darmvlokken worden vervoerd als uitgerijpte cellen. Die crypten (laagten) en darmvlokken (hoogtes) komen miljoenen malen in de darm voor.
De cellen moeten de darmvlokken blijven bedekken. Anders gezegd: er mag geen gaatje ontstaan, want onder de cellen in de darmvlokwand zitten bloedvaten en van zodra er een gaatje ontstaat kunnen bacteriën die bloedvaten bereiken, besmetten, de bloedstroom binnendringen en toegang verkrijgen tot de rest van je lichaam. Tevens is het interessant te weten, dat de twaalfvingerige darm de langst darmvlokken hebben, die dan in de andere darmen veel korter worden. Zo is de dikke darm, bijvoorbeeld, helemaal vlak, omdat op dat niveau de ontlasting substantieel is geworden en de darmvlokken zouden die hardheid niet overleven.
Stamcellen
Maar als er celdeling is, dan moeten er ergens stamcellen zijn, want die liggen aan de basis van dat proces. Niemand had ze ooit gevonden; hoogstwaarschijnlijk, wegens gebrek aan interesse. Op dit moment is in de biochemie de definitie van een stamcel: 'een cel, die je gehele leven lang meegaat en die gedurende die tijd enorme hoeveelheden dochtercellen produceert en die dan gezamenlijk het gerelateerde weefsel maken.'
De stamcellen van onze darm, waarvan we miljarden hebben, kunnen enkel en alleen maar darmcellen aanmaken, niets anders. Met ander woorden: geen hartcellen, longcellen, pancreascellen, of welke ander cellen dan ook
Kanker
Kanker ontstaat door een serie van mutaties in verschillende genen, die er onder andere voor zorgen dat de cel ongecontroleerd gaat delen. Eén van de genmutaties die een belangrijke rol speelt bij het ontstaan van darmkanker is een mutatie in het APC gen.
Darmkanker ontstaat dus doordat cellen in het darmweefsel zich onbeperkt zijn gaan delen. De zogenaamde stamcellen, met een foutieve DNA, zijn hiervoor verantwoordelijk. Maar wanneer gaan stamcellen over tot onbeperkte deling en veroorzaken zij dus kanker? Dit was een vraag die men diende op te lossen en daarvoor moest men de stamcellen weten te ontdekken.
Darmkanker en de aanmaak van cellen zijn gerelateerde processen. Het heeft meer dan 10 jaar geduurd om die stamcel op te sporen. De combinatie van 3 letter en een cijfer, namelijk Lgr5 is de codering voor een gen. Een extra woordje uitleg voor de niet-moleculaire biologen:
In ons genoom hebben we een 25 à 30.000-tal genen, die allemaal een naam hebben gekregen. Van sommige genen is heel veel bekend, van anders weinig of nog helemaal niets. Lgr5 behoorde tot deze laatste categorie. Men had een stuk DNA, men kende er wel de codering van, maar men wist niet wat dat gen precies doet. Op één van de illustraties hieronder zie je onderaan een 5-tal bruine streepjes. Dat waren cellen die men voordien nooit had gezien.
Nu wordt de uitleg iets té moeilijk en om die reden verwijs ik eenieder, die in dat moeilijke deel geïnteresseerd is, om de tweede videoclip, bovenaan rechts, te bekijken. In elk geval: in die Lgr5 DNA werden twee nieuwe genen, die licht kunnen geven, ingebouwd; genen, genomen uit een stukje DNA van een zee-organisme. Van daaruit kunnen alle cellen waarin Lgr5 actief is groen licht afgeven. Daarna werd er nog een tweede stukje DNA bijgezet, met als gevolg dat die muis nu cellen heeft die licht geven, met als gevolg dat men de stamcellen nu veel gemakkelijker kan zien.
Belangrijk is nu om te beseffen dat men deze procedure op elk weefsel of orgaan in het lichaam kan toepassen. In de alvleesklier, zitten ook stamcellen. Dit is belangrijk voor suikerziekte patiënten, want die stamcellen maken nieuwe cellen van Langerhans aan.
In wezen wordt er niets bewezen, buiten het feiten dat ze nu licht geven en niet dat ze stamcellen zijn. Dus kwam het er op aan om ervoor te zorgen dat enkel de stamcellen licht afgeven.
Bekijk nu de illustratie waarop je de twee muizen kunt zien . We hadden dus twee stukken DNA in dat Lgr5 geplaatst, het groene stuk op de illustratie doet het werk. Als men nu de bovenste muis met de onderste muis, die in principe helemaal wit is - aangeduid met de X voor het blauwe blokje, kruist - gaat de stamcel die aan de nazaten werd doorgegeven, zich beginnen delen (zichtbaar door de groei van de blauwe cellen op de foto), en blijven hun gehele leven lang - een muis leeft ongeveer 2 jaar in een laboratorium - blauw gekleurd.
Het moraal van het verhaal is dat men nu in alle weefsels kan gaan kijken waar de stamcellen zitten en de vraag oplossen of men zo'n stamcellen niet kan gaan kweken, bijvoorbeeld.
Nu is men al zover dat men van een patiënt een stuk darmweefsel in het labo kan kweken, laten aangroeien, om die dan daarna via een operatie in het lichaam te brengen om een verwond stuk met het nieuwe te vervangen. Hetzelfde kan men nu al doen met een stukje weefsel van de pancreas. Deze stamcellen geven geboorte aan cellen die insuline aanmaken dankzij de aangroei van de eilandjes van Langerhans. Vanuit het labo worden ze dan in het menselijke lichaam gebracht.
Hans Clevers - een introductie:
Als je met de 53-jarige Hans Clevers een gesprek aangaat en hem de vraag stelt wat hem het meeste boeit, dan krijg je 'Eeuwig Leven' als antwoord. Ter verduidelijken hiervan zei hij, bijvoorbeeld: "Een boeiende vraag is wat mij betreft waarom alle diersoorten inclusief de mens een min of meer vaste tijd van leven hebben. Komt dat omdat de 'onderdelen' tegen die tijd zoveel schade hebben opgelopen dat herstel niet meer mogelijk is? Of is die maximale leeftijd genetisch ingebouwd? Zit er een programmaatje in ons dat op een gegeven moment afloopt?
"Ik denk zelf dat dat laatste het geval is. Anders valt toch onmogelijk te verklaren waarom de gemiddelde muis anderhalf wordt, terwijl een vleermuis, die net zo groot is, probleemloos de vijftig haalt? Een plausibele verklaring lijkt me de evolutie. Om zich staande te houden in een leefomgeving waar competitie de realiteit is, moeten soorten relatief snel kunnen reageren op nieuwe ontwikkelingen. Vandaar dat de evolutie het leven heeft georganiseerd in generaties. Een soort die duizend jaar leeft en zich als hij vijfhonderd is nog steeds voortplant, reageert niet snel genoeg en legt het dus af. Dat wij op ons tachtigste versleten zijn, is volgens mij ingeprogrammeerd omdat we dan plaats moeten maken voor de volgende generatie.
Recent zijn experimenten gedaan met wormpjes van de soort C. elegans die gemiddeld vijftien dagen leven. Er werden willekeurige stukjes DNA beschadigd en het resultaat was dat sommige exemplaren tweehonderd dagen bleven leven. Toen men ging kijken welke genen in die langlevende wormen beschadigd waren, bleek het om genen te gaan die ook in de mens voorkomen. Nu is een mens wat complexer dan een worm, maar als je die genen uit zou schakelen, zou je dus mogelijk ook in mensen effecten op de leeftijd kunnen zien.
Hoe oud mensen dan zouden kunnen worden, kan ik met geen mogelijkheid zeggen, maar we zijn inmiddels steeds beter in staat om slecht functionerende lichaamsdelen via transplantaties te vervangen. Als er dus inderdaad sprake is van generatie-genen die we kunnen uitschakelen, zouden mensen theoretisch heel lang mee kunnen gaan. Als je in een auto maar onderdelen blijft vervangen, houd je hem tenslotte ook heel lang aan de praat.
Natuurlijk kun je je afvragen of je dat moet willen en of het uberhaupt gewenst is om maar door te gaan met het steeds verder verleggen van de grenzen van onze kennis. Maar persoonlijk zie ik geen alternatief. Ik denk dat het inherent aan de mens is dat hij verder wil, meer wil weten, beter wil worden. En ik vind niet dat je die nieuwsgierigheid moet dwarsbomen. Bovendien is nieuwe kennis op veel terreinen nog heel erg hard nodig. Dat er ook misbruik van zulke kennis gemaakt kan worden, vind ik geen argument. Dat probleem moet je op een andere manier aanpakken. Ik vind dus dat we door moeten gaan met onderzoek, ook naar zoiets als een 'eeuwig-leven-gen'. Als daardoor nieuwe problemen ontstaan, dan lossen we die echt wel weer op. Om te zeggen: we weten nu genoeg, dus laten we maar ophouden met genetisch onderzoek, lijkt mij een heel slecht plan."
Voor de Eclecticus: Samson's kracht zat in zijn haar?... Een interessant na-denkertje!? Maar, vergeet niet dat alles wat hierboven staat interessant zou kunnen zijn voor wat het fysieke lichaam aangaat. Maar op sub-atomair niveau - ik bedoel op het niveau van moleculen, atomen, quarks, gluonen, et cetera, belanden we in de wereld der energieën. En als je nog dieper dan het materiële wil doordringen, komen we misschien bij iets anders uit. Het onstoffelijke? Wat denk jij? ...