Wereldwijd komen christenen op 25 december bij elkaar om de geboorte van Jezus te herdenken.
Christenen?...
Volgens mij is een 'christen' een persoon die naar de voorschriften van Jezus Christus leeft - en, als je het internet afschuimt, zouden er iets van een 2 miljard op deze aardbol rondlopen. Misschien zal het jou dan ook niet verwonderen dat ik me nu de vraag stel waarom ik in mijn gehele leven tot op heden geen enkele christenmens heb ontmoet, zelfs niet tussen de priesters, tempeldienaars en monniken. Jij misschien wel?...
Maar, zijn de voorschriften van Jezus Christus wel degelijk van een Jezus Christus afkomstig? Ik bedoel daarmee: heeft die Jezus wel ooit bestaan?
Consensus
De Bijbel vertelt dat hij, als Zoon van God, in een stal in Bethlehem ter wereld kwam om de flink gehavende relatie tussen God en de mensen te herstellen. Een mooi verhaal, maar de relevantie van de vraag 'Heeft Jezus echt bestaan?' overschrijdt de kerkmuren. De afgelopen eeuwen hebben historici wereldwijd zich over dit vraagstuk gebogen en er bibliotheken over vol geschreven. Het leidde gaandeweg tot een zekere consensus omtrent de historische Jezus, zo vertelde professor Robert Van Voorst, auteur van het boek ‘Jesus Outside the New Testament: An Introduction to the Ancient Evidence‘. “De meeste moderne wetenschappers zijn zó overtuigd van de historiciteit van Jezus dat ze het bespreken ervan onnodig, of zelfs een verspilling van tijd vinden.”
De bronnen
Die consensus is gebaseerd op jarenlang onderzoek. Maar, hoe doe je eigenlijk onderzoek naar het leven van een persoon die – naar verluidt – rond het begin van de jaartelling leefde?
“Op dezelfde manier als een historicus onderzoek doet naar elke andere historische persoon,” vertelde professor Bert Jan Lietaert Peerbolte, hoogleraar Nieuwe Testament aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. “Je gaat op zoek naar sporen die iemand heeft achtergelaten.”
In het geval van Jezus gaat het dan om sporen in de literatuur. Het bekendst zijn natuurlijk de vier evangeliën – Mattheüs, Marcus, Lucas en Johannes – die in de eerste eeuw zijn geschreven en verslag doen van het leven van Jezus. Daarnaast zijn er echter ook verschillende niet-christelijke teksten uit de Oudheid die naar Jezus verwijzen. “Belangrijke Romeinse historici die aan het eind van de eerste eeuw werkten, zoals Tacitus en Suetonius, beschrijven Jezus als de oprichter van het christendom,” vertelde Van Voorst. “Ze stellen dat hij een beweging begon, gekruisigd werd, en dat die beweging enigszins een bedreiging bleef vormen voor de Romeinse overheid.” Daarnaast zijn er verschillende Joodse bronnen die Jezus vernoemen.
Kritisch
Er zijn al met al dus heel wat oude bronnen die melding maken van Jezus. Maar hoe betrouwbaar zijn ze? “Die teksten moeten we inderdaad heel kritisch bekijken,” vond Lietaert Peerbolte. Als voorbeeld haalde hij het 'Testimonium Flavianum' van de Joodse geschiedschrijver Josephus aan. In deze passage wordt Jezus meerdere malen genoemd. Maar er zijn sterke aanwijzingen dat er met de tekst geknoeid is: christelijke overschrijvers zouden het werk van Josephus hier en daar ietwat hebben aangepast. “Zo beschrijft Josephus Jezus als ‘een wijs mens, als we hem tenminste 'mens' mogen noemen’. Dat laatste is er ongetwijfeld door christenen aan toegevoegd.” Net zo kritisch moeten we kijken naar Romeinse teksten en de evangeliën. “Je moet je continu afvragen: wat is historisch betrouwbaar?” En als we al die historisch betrouwbare materialen dan inventariseren, lijkt er geen twijfel mogelijk te zijn. “Het is hoogst onwaarschijnlijk dat al het materiaal dat Jezus noemt tot stand is gekomen op basis van een verzinsel,” concludeerde Lietaert Peerbolte.
Ontkennen
Er zijn dus tal van teksten uit de eerste eeuwen die Jezus noemen. Maar zijn er uit diezelfde periode ook teksten die het bestaan van Jezus in twijfel trekken? Het antwoord is verrassend. “Nee, er zijn geen documenten uit de Oudheid bekend die het bestaan van Jezus ontkennen.” Dat is frappant. Zeker als je bedenkt dat er in de Oudheid wél mensen zijn die fel tegen Jezus tekeergingen. De Griekse filosoof Celsus (hij leefde in de tweede eeuw) is er één van, zo weten we uit teksten van zijn collega-filosoof Origenes. In zijn 'Contra Celsum' vat Origenes de anti-christelijke standpunten van Celsus samen om die vervolgens te weerleggen. Zo lezen we, dat Celsus de maagdelijke ontvangenis onzin vond en de goddelijke krachten van Jezus degradeerde tot magie. Maar zelfs Celsus trekt het bestaan van Jezus geen moment in twijfel. Het suggereert dat het idee dat Jezus niet echt had bestaan op dat moment ook helemaal niet in omloop was, aldus Lietaert Peerbolte. Anders had Celsus het ongetwijfeld in de strijd gegooid.
De discussie
Hoewel de meeste moderne wetenschappers er op basis van al die bronnen dus van overtuigd zijn dat Jezus echt heeft bestaan, zijn er nog altijd onderzoekers die de Jezusmythe aanhangen. En zo af en toe vlamt de discussie over de historiciteit van Jezus dan ook weer op.
Dat gebeurde bijvoorbeeld nog in 2014 toen predikant Edward van der Kaaij zijn boek ‘De ongemakkelijke waarheid van het christendom‘ presenteerde. Hij stelde in dat boek dat de historische Jezus nooit heeft bestaan en het leven van Jezus zoals dat in de Bijbel beschreven wordt, gebaseerd is op elementen uit de Oud-Egyptische religie. Lietaert Peerbolte zag het als een opleving van een discussie die in de negentiende eeuw ontstond. Die discussie begint met het in twijfel trekken van de wonderverhalen: de passages in het evangelie, die melding maken van een wonder dat Jezus verricht. Men stelde dat die wonderverhalen niet echt gebeurd zijn, maar symbolisch bedoeld zijn. In dat scenario vallen de wonderen weg, maar blijven de ethische lessen van Jezus overeind. Tot Allard Pierson in 1878 zijn boek ‘De bergrede‘ publiceerde. Hierin stelde hij dat de bergrede van Jezus – een ethische onderwijzing – een compositie is van de evangelist, en dus niet door Jezus zelf is uitgesproken. Na de wonderen wordt nu dus ook de historische betrouwbaarheid van de prediking van Jezus onderuit geschoffeld.
“Voortgaand op deze lijn komt Allard Pierson tot het inzicht dat niet alleen alle bewijsmateriaal over de historische Jezus twijfelachtig van aard is, maar dat het uiteindelijk het beste geïnterpreteerd kan worden vanuit het perspectief dat Jezus geen historische figuur was, maar een gehistoriseerde verdichting,” zo schreef Lietaert Peerbolte hierover in het 'Nederlands Theologisch Tijdschrift'. “Pierson stelt dus eigenlijk: we hebben geen betrouwbare informatie over Jezus en dus heeft hij niet geleefd,” legde Lietaert Peerbolte uit. “Als we diezelfde methode loslaten op Alexander de Grote, moeten we ook concluderen dat hij niet geleefd heeft. Het is een hyperkritische benadering van complotdenkers, die totaal niet wetenschappelijk verantwoord is. Ik spreek hierbij over complotdenkers, omdat veel mensen met een hyperkritische houding het idee hebben dat een groepje losgeslagen Joden een mythe bedacht heeft over een godmens, en die mythe vervolgens gepersonaliseerd heeft in Jezus. In dat scenario gaat de mythe dus vooraf aan het verhaal en het verhaal gaat weer vooraf aan de persoon. Dat is zo vergezocht. Dat kan ik onmogelijk serieus nemen.”
Relevant
Dat de discussie over het bestaan van Jezus van tijd tot tijd oplaait, is geen wonder, vond Van Voorst. “Het christendom is de grootste en meest wijdverspreide religie, dus de status van de belangrijkste figuur in deze religie – Jezus Christus – is belangrijk. Daarnaast is het christendom een op de geschiedenis gebaseerde religie, waarin men – net als in het Jodendom – aanneemt dat God zich tijdens belangrijke historische gebeurtenissen liet zien. Dus, of bepaalde mensen echt bestaan hebben en of bepaalde gebeurtenissen zich daadwerkelijk hebben afgespeeld, is belangrijk. Dit staat in schril contrast met andere religies, zoals het boeddhisme of het taoïsme, die gebaseerd zijn op onderwijzingen die hun oorsprong vinden in ongebruikelijke menselijke inzichten, en niet gebaseerd zijn op personen of de geschiedenis. Als zou blijken dat Gautama Boeddha niet echt heeft bestaan, zou er in het Boeddhisme weinig veranderen. Als zou blijken dat Jezus niet echt heeft bestaan, zou het christendom, zoals wij dat kennen ernstig beschadigd raken, en misschien zelfs tot een einde komen.” Maar ook buiten de kerkmuren om is de vraag of Jezus echt bestaan heeft, relevant, vond Lietaert Peerbolte. “Het maakt niet uit of je nu gelovig bent of niet: Jezus heeft een enorme invloed gehad op de wereld, zowel religieus als cultuur-historisch.”
Zullen we dan ooit nog met zekerheid vast kunnen stellen of Jezus echt heeft bestaan? “Dat is lastig,” dacht Lietaert Peerbolte. “Wat zou je daarvoor moeten vinden? Het graf van Jezus? Of zijn botten? Maar hoe kom je er dan achter dat het echt om resten van Jezus gaat? Je hebt geen DNA dat je kunt vergelijken. Misschien dat het ontdekken van een tekst van Jezus zou helpen? Maar weer geldt: hoe weet je dat die tekst echt van Jezus is?” Het is een probleem dat inherent is aan elk historisch onderzoek. “We kunnen niet verifiëren, alleen maar reconstrueren.” Van Voorst onderschreef dat. “Zullen we ooit 100 procent zeker kunnen zijn van iets of iemand in het verre verleden? Ik betwijfel het. Maar we hebben meer zekerheid over het bestaan van Jezus dan over het bestaan van mensen zoals Laozi (de vermeende oprichter van het taoïsme), Zarathoestra of zelfs Gautama Boeddha of Mozes. En we hebben minstens net zoveel bewijs voor het bestaan van Jezus als voor het bestaan van andere oude figuren, zoals Alexander de Grote of Julius Caesar.”
Bron: Scientias.nl - Caroline Kraaijvanger
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Ja!... Spiritualia is er speciaal voor jou; dit, dankzij enkele sponsors!
Maar, er is nog immer nood aan meerdere: niet enkel en alleen om de zware kosten van deze website te helpen dragen, maar vooral om met-ter-tijd een budget te vergaren waardoor de website naar buiten toe beter kan worden gepromoot, en dus nog een véél groter publiek zal kunnen aantrekken, inclusief meerdere interessante vrijwillige bloggers, misschien. En, sponsoren kan al vanaf 1 euro - maar, hoe meer nulletjes achter het cijfer 5 hoe beter! :-) Meer info, of interesse?.... Klik op deze link.
Indien je een zelfstandige bent, kan je jezelf via Zoek&Vind aanmelden. En jawel: als je geen behoefte hebt aan klandezie of naambekendheid kan het natuurlijk ook volledig gratis, zolang deze website blijft bestaan. Denk daarbij: "Dankzij die enkele sponsors..." :-)