Genetische manipulatie lost onder andere de honger in de wereld op, beloven de pr-jongens van Monsanto, Shell, Pharming en andere chemie- en voedingsconcerns. Vraagtekens zetten achter hun mooie verhalen wordt natuurlijk niet altijd in dank aangenomen. Toch zijn er zéér sterke argumenten tegen genetische manipulatie en om deze reden zijn de vraagtekens wel degelijk nodig, denken wij.
Een beetje terminologie:
Genetische manipulatie is knip- en plakwerk met levend materiaal. Ieder levend organisme - planten, mensen en dieren - bestaat uit cellen. Elke cel bevat DNA waarin de erfelijke eigenschappen vastliggen. In virussen en bacteriën zit ook DNA. Bij genetische manipulatie worden genen, stukjes DNA, uit het ene organisme 'geknipt' en in het andere organisme 'geplakt'. Zo kan aan maïs bijvoorbeeld een erfelijke eigenschap van suikerriet worden toegevoegd, of aan een varken een menselijke eigenschap.
Dan hebben we nog Xenotransplantatie... Xenotransplantatie is het transplanteren van materiaal (cellen, weefsel of organen) van een soort naar een andere. Bijvoorbeeld het implanteren van varkensharten in mensen. De techniek wordt gebracht als een antwoord op het ontbreken van voldoende menselijke donatieorganen. Om de organen van dieren geschikt te maken voor mensen, is genetische manipulatie van de donordieren onvermijdelijk. Maar ook dan nog zal de patiënt die het orgaan ontvangt, zijn/haar leven lang afweeronderdrukkende medicijnen moeten gebruiken. Xenotransplantatie is wereldwijd nog nauwelijks toegepast. Wel wordt er druk onderzoek naar gedaan.
Voorspellende geneeskunde - onderzoek naar erfelijke aandoeningen - is niets nieuws, maar krijgt via genetisch onderzoek wel een grote uitbreiding. Voorspellende geneeskunde mag alleen gebruikt worden in het belang van het individu en niet voor derden, zoals verzekeringsmaatschappijen bijvoorbeeld, en alleen in het kader van medische doeleinden.
Gentherapie is het vervangen van 'foute' genen bij de mens. Daarbij kan het gaan om het aanbrengen van veranderingen in voortplantingscellen. Dat heet kiembaangentherapie en is bijzonder riskant, omdat veranderingen worden meegegeven aan toekomstige generaties. Worden veranderingen aangebracht in het genetisch materiaal van lichaamscellen die niet met de voortplanting te maken hebben, dan spreekt men van somatische gentherapie. Deze veranderingen worden niet overgebracht op toekomstige generaties en brengen dus minder risico met zich mee.
Is soja eten, bijvoorbeeld, nog wel gezond,
Dagelijks eten we producten als pizza, soep, chocola, pindakaas en sausjes waarin genetisch gemanipuleerde soja of maïs is verwerkt. In het blad 'Ravage' stelt Trix Kruger van het Nederlands Platform Gentechnologie: "In 1996 bevatte 60 procent van de levensmiddelen genetisch gemanipuleerde soja. Inmiddels is daar de gemanipuleerde maïs aan toegevoegd, dus zal het percentage wel gegroeid zijn."
Nederland kent een etiketteringswetgeving die bepaalt, dat de verpakking van producten moet vermelden of er genetisch gemanipuleerde ingrediënten in zitten. Dat is het geval als er de volgende tekst op staat: 'Genetisch gemodificeerde soja/maïs'. De wetgeving schiet echter tekort. Zo hoeft niet alles geëtiketteerd te worden. Bij soja-eiwit moet het bijvoorbeeld wel, bij soja-olie weer niet. Bovendien komen er aanzienlijke hoeveelheden genetisch gemanipuleerde soja en maïs via het veevoer in onze voedselketen terecht.
Volgens een enquête die het NIPO onlangs uitvoerde in opdracht van Greenpeace, ontbreekt het bij het publiek in ernstige mate aan kennis over genetische manipulatie. Het grootste deel van de ondervraagden wijt dat aan gebrekkige informatie vanuit de overheid en bedrijfsleven. Niet zo verwonderlijk, gezien het pleidooi van de Nederlandse Voedings Industrie (NVI), de vereniging van onder andere Unilever, Campina, Avebe en CSM, om producten als 'gentech-vrij' aan te prijzen waar wel degelijk gemanipuleerde grondstoffen in verwerkt zitten. NVI-voorzitter Broekhuis in de NRC: "We willen de consument een keuze geven maar met de huidige regels kan dat niet: alles valt buiten de categorie 'gentech-vrij'.'"
Ondanks het veelvuldig voorkomen van genetisch gemanipuleerde ingrediënten in ons voedsel is volgens tal van wetenschappers onvoldoende bekend wat daarvan het effect is op mens en dier. Een genetisch gemanipuleerd gewas produceert bijvoorbeeld een eiwit dat er van nature niet in voorkomt. Bij mensen kan dit leiden tot allergische reacties. Veel planten zijn bovendien ongevoelig gemaakt voor antibioticum. Wordt die eigenschap overgedragen op ziekteverwekkende bacteriën, dan is dit veelgebruikte geneesmiddel zowel voor mens als dier nutteloos.
Hoewel Nederland nog geen eindeloze velden kent met genetisch gemanipuleerde gewassen, zijn inmiddels al wel tientallen vergunningen verleend voor gentech-proefvelden. Verzet komt vooral van Greenpeace, dat een juridische strijd voert tegen het verlenen van nieuwe vergunningen voor veldproeven met genetisch gemanipuleerde gewassen.
Wordt de gen-technologie met open armen ontvangen?
"EU wil deur openen voor gen-voedsel," kopten de kranten onlangs. De Europese Commissie kwam met het voorstel af om het verbod af te schaffen dat sinds 1998 geldt op de introductie van nieuwe genetisch gemanipuleerde gewassen op de Europese markt. De Europese Commissie stelt dat er geen bewijs is dat genetisch gemanipuleerd voedsel gevaar oplevert voor de volksgezondheid en dat er dus geen grond is voor het langer tegenhouden van nieuwe producten.
Ik laat het eventuele commentaar aan de lezers over...
Andere minder goede ervaringen
Tientallen jaren lang waren de Filippijnse suikerrietboeren verzekerd van een inkomen, hoe karig dat inkomen ook was, doordat ze de suiker leverden die frisdrankgiganten zoals Coca-Cola en Pepsi in hun dranken verwerken. De hele Filippijnse landbouw was ingesteld op deze monsterorders, totdat men het enzym glucose-isomerase begon te gebruiken, dat het mogelijk maakt suiker te halen uit gewassen waar dat van nature nauwelijks in zit. Zoals in aardappelen en in maïs, bijvoorbeeld. Daardoor was de frisdrankindustrie niet langer afhankelijk van slechts één gewas, maar kon ze op zoek naar de goedkoopste grondstoffen. Maïs bijvoorbeeld, waarvan Amerikaanse boeren enorme overschotten produceerden die de fabrikanten voor een prikje konden opkopen.
Het gevolg hiervan was wel, dat de Filippijnse rietsuikermarkt als een kaartenhuis in elkaar stortte. De prijzen op de wereldmarkt kelderden, plantages werden opgedoekt en tienduizenden Filippijnse landarbeiders raakten van de ene op de andere dag hun inkomen kwijt. De suikercrisis veroorzaakte zelfs hongersnoden.
Honger in de wereld is niet het resultaat van onvoldoende productie.
De gentech-concerns beheersen niet alleen de markt, maar ook het wetenschappelijke denken over moderne landbouw. Multinationals verstaan de kunst om, als de wet in het ene land hen niet aanstaat, hun project moeiteloos naar elders te verplaatsen en zich zo aan iedere democratische controle te kunnen onttrekken. Natuurlijk gaan diezelfde bedrijven de honger in de wereld niet oplossen, want dat is niet rendabel. Het kost een fortuin om die gewassen te ontwikkelen en dat verdien je echt niet terug door de hongerigen eten te geven. Sterker nog: biotechnologie werkt de honger in de hand. Zoals het reeds aangehaalde voorbeeld in de Filippijnen - en zo zijn er tientallen andere voorbeelden, hebben we gezien wat de schaalvergroting in de reguliere landbouw teweeg heeft gebracht: het faillissement van de kleine boeren en een totale leegloop van het platteland.
Bovendien is er geen écht voedseltekort in deze wereld. Integendeel: er is meer dan voldoende. Het feit dat mensen aan honger lijden aan en er soms door sterven, is niet het resultaat van onvoldoende productie, maar van ongelijke distributie, verspilling in de rijke landen en gebrek aan politieke wil om dit probleem op te lossen."
Gentech bedrijven manipuleren niet alleen gewassen, maar ook de markt.
Voorstanders van genetische manipulatie van voedingsgewassen wijzen op de mogelijkheid dat die gewassen de gezondheid ten goede komen en dat ziektes en kwalen ermee bestreden kunnen worden. Dankzij genetisch gemanipuleerde rijst met grote hoeveelheden vitamine A bijvoorbeeld, zou blindheid in arme landen tegengegaan kunnen worden. Gebrek aan bepaalde stoffen in het dieet, een belangrijke oorzaak van blindheid in arme landen, wordt echter veroorzaakt door eenzijdige voedingspatronen met als werkelijke reden economische achterstelling en armoede. Dáár iets aan doen leidt tot structurele oplossingen. Via genetische manipulatie wordt een ongezonde toestand echter voortgezet.
Toch weten wij, gewone mensen, niet altijd hoe we de ontvangen nieuwsberichten moeten vertalen. Zo ontvingen we vorige maand, bijvoorbeeld, het volgende meest motiverende en geloofwaardige persbericht: "Genetisch gemodificeerde cichorei brengt hoop voor de Afrikaanse malariapatiënt."
In opdracht van Dafra Pharma International NV start Plant Research International, onderdeel van Wageningen UR, nieuw onderzoek om de productie van artemisinine te optimaliseren dankzij de ontwikkeling en het gebruik van genetisch gemodificeerde cichoreiplanten. Doel van het onderzoek is het realiseren van goedkope, grootschalige en goed controleerbare productie van artemisinine. Artemisinine is een basisgrondstof die gebruikt wordt in ACT's (Artemisinin based Combination Therapies), de nieuwste generatie en meest effectieve antimalariabehandeling volgens de WHO (de World Health Organization van de VN).
Malaria en ACT's : Wereldwijd worden 300 à 500 miljoen malariagevallen per jaar gerapporteerd volgens de WHO. Jaarlijks kost dit 1,5 à 2 miljoen mensen het leven, waarvan 90% in Afrika. In de meeste Afrikaanse landen is malaria de voornaamste doodsoorzaak, meer dan HIV/Aids. De ziekte is vooral dodelijk voor zwangere vrouwen (10.000 per jaar) en jonge kinderen (3.000 per dag). Elke 30 seconden sterft er in Afrika een kind jonger dan 5 jaar aan malaria.
Malaria is heel goed te behandelen. Snelle diagnose en behandeling met een combinatietherapie op basis van artemisinine kunnen de patiënt genezen voordat de ziekte levensbedreigend wordt. Omdat de malariaparasiet resistent geworden is tegen de oudere meer conventionele anti-malariabehandelingen zoals chloroquine, sulfadoxine, enzovoort, beveelt de WHO de ACT's aan als eerste lijnsbehandeling in de Afrikaanse landen. Artemisinine is echter een duur plantenextract. Daardoor kost een ACT vandaag gemakkelijk 10x meer dan een behandeling met bijv. chloroquine. ACT's zijn daardoor te duur voor de Afrikaanse patiënt. Het is dus noodzakelijk dat de prijs van ACT's, en dus van artemisinine, sterk daalt.
Biosynthetische aanmaak van artemisinine via planten: Eerder onderzoek van Plant Research International, in opdracht van Dafra Pharma International NV wees uit dat cichorei flinke hoeveelheden sesquiterpeen lactonen produceert, de stof waaraan ze haar bittere smaak te danken heeft. De Wageningse onderzoekers onder leiding van Prof. Harro Bouwmeester en Dr. Maurice Franssen konden aantonen dat de enzymen die in cichorei bij de productie van de bitterstoffen zijn betrokken ook in staat zijn andere reacties uit te voeren. Door een omleiding van de biosynthese van de bitterstoffen, willen ze de chemische precursor voor artemisinine (dihydroartemisininezuur) aanmaken in de wortels van cichorei. De groep van Prof. Bouwmeester heeft in een hele reeks plantensoorten laten zien dat het omleiden van de biosynthese van terpenen zeer efficiënt kan worden uitgevoerd.
In het nu startende nieuwe onderzoek van Plant Research InternationaI, ook in opdracht van Dafra Pharma International NV, wordt bekeken hoe de precursor van artemisinine optimaal in de cichorei gemaakt kan worden. Dafra Pharma International NV beschikt over de chemische ervaring en kennis om na extractie de precursor om te zetten tot artemisinine, dat direct bruikbaar is voor de aanmaak van ACT's.
Om Afrika te bevrijden van malaria - de slogan van Wereldmalariadag 2007 - zijn er 400 miljoen behandelingen per jaar nodig. Plant Research International en Dafra Pharma International NV zullen daarom intensief verder werken aan de optimalisatie van de biosynthesetechnologie voor de industriële aanmaak van artemisinine.
Daartoe wordt een aan Plant Research International toegekende patent verkocht aan Dafra Pharma International NV. Op die manier zal de theoretische kennis doorstromen naar een productgericht proces.
Plant Research International en Dafra Pharma International NV hebben gekozen voor de inuline cichorei als artemisinine productieplatform, omdat cichorei een reeds bestaand industrieel gewas is, waarvoor de hele keten van grootschalige landbouwkundige productie tot en met extractie al aanwezig is, zowel in België als in Nederland.
Dr FH Jansen, R&D Directeur bij Dafra Pharma International NV, stelt dat het de doelstelling van Dafra Pharma International NV is over 3 à 5 jaar over te kunnen gaan tot goedkope, grootschalige en goed controleerbare industriële productie van artemisinine via de wortel van de cichoreiplant. Deze nieuwe goedkope basisgrondstof moet Dafra Pharma International NV toelaten om in de toekomst ACT's op de markt te brengen voor een halve dollar per antimalariabehandeling van een volwassen patiënt.
- Einde van het Persbericht -
Schmeiser versus Monsanto
Hoe uitgekookt gentech bedrijven niet alleen de gewassen, maar ook de markt manipuleren, illustreert 'Monsanto's Roundup Ready-lijn' van onder meer granen, koolzaad en sojabonen.
Een stukje voorgeschiedenis...: Tot in 1972 gebruikten landbouwers herbiciden en pesticiden om hun oogsten te beschermen. In dat jaar bracht Monsanto een nieuw product op de markt, namelijk 'Roundup pesticide': één pesticide die alle andere bestaande pesticiden en herbiciden moest vervangen, dat tevens voordeliger in aankoop was, én dan ook nog doeltreffender... Over de jaren werd juist het tegendeel bewezen, zoals we later zullen lezen.
Maar toen moesten er ook 'speciale gewassen' worden gekweekt die deze nieuwe 'Roundup pesticide' konden verdragen. De zaden van deze gewassen werden ook door Monsanto geleverd... Maar, er is een maar...: de veel nieuwere gewassen, de genetisch gemanipuleerden, hadden de eigenschap om de insecten die hen aanvallen te doden! En die gewassen, eenmaal in onze voeding verwerkt, zouden wij dus moeten opeten???
Gewassen die zijn gemanipuleerd om herbiciden te verdragen, worden 'herbicide-tolerante' teelten genoemd, afgekort als HT's. Ongeveer 197 miljoen ha zijn sedert 1996 hiermee aangeplant, ofwel 73% van het totaal aan oppervlakte met GG-teelten (Genetisch Gemanipuleerde teelten). HT-sojabonen is het meest verbreid en maakt meer dan de helft uit van het totale oppervlak dat sinds 1996 werd aangeplant met GG-variëteiten. Een overgrote meerderheid van HT-teelten zijn gemanipuleerd om het reeds vermelde glyfosaat: handelsmerk ''Roundup' - te verdragen.
Teelten die zijn gemanipuleerd om glyfosaat te verdragen heten ook wel 'Roundup Ready', waarvan het patent eveneens in handen is van Monsanto. De afnemer van ''Roundup Soja', zit dus ook automatisch aan 'Roundup Pesticide' vast! Het argument voor gebruik van dit middel is, dat er veel minder gif gespoten hoeft te worden dan bij reguliere landbouwmethodes. Overigens valt het succes van 'Roundup' nogal tegen. 'Greenpeace' meldde dat er twee tot vijf maal zoveel gif wordt gebruikt als voordien, terwijl de opbrengsten niet groter zijn dan bij traditionele soja. Roundup blijkt niet enkel een erg doeltreffend onkruidverdelgingsmiddel te zijn, ook amfibieën gaan eraan ten onder.
Ook maïs en katoen zijn genetisch gemanipuleerd om een bacterieel gif te vormen, Bacillus thuringiënsis, ofwel Bt. Dit transgeen kenmerk brengt planten ertoe om in hun cellen een kristallijn eiwit te produceren dat giftig is voor de meeste insecten van de soort Lepidoptera. Ongeveer 74 miljoen ha met Bt-maïs en -katoen zijn sinds 1996 aangeplant, daarbij 27% vormend van het totale oppervlak aan GG-teelten.
Wat Europa betreft: over 'Roundup' konden we reeds in 2005 het volgende lezen: Genetisch gemanipuleerde organismen aan de rol in Roemenië.
De voormalige General Manager van Monsanto in Roemenië, Dragos Dima, waarschuwt voor een ecologische en economische ramp. Roemenië is arm. Veel controle over GGO's (Genetisch Gemanipuleerde Organismen) is er dus al niet, want het wordt niet beschouwd als één van hun voornaamste problemen. En juist dit land wordt door Monsanto uitgekozen als testbed voor hun GGO's. In 10 van de 42 provincies van Roemenië werden GGO's in de gewone landbouw aangetroffen. Roemenië is het enige land van Europa waar "RoundUp" soja verbouwd mag worden.
RoundUp soja is genetisch gemanipuleerd om resistent te zijn tegen de RoundUp onkruidverdelger van Monsanto. De helft van de in het land verbouwde 140,000 hectaren soja is een GGO volgens de registratie. Na testen door Greenpeace en zelfs Monsanto zelf moet men toegeven dat dit eerder 90 percent is. De redenen hiervoor zijn tweeërlei: aan de ene kant worden de gewone teelten door kruisbestuiving via natuurlijke weg besmet en aan de andere kant zijn veel boeren zo arm dat ze er geen graten in zien op een illegale manier GGO's te verbouwen. Daarnaast werden er ook nog aardappelen en pruimen gevonden die ongeregistreerde GGO's bleken te zijn.
GGO's werden door Monsanto in 1999 geïntroduceerd in Roemenië, alhoewel hun eigen General manager er toen al voor waarschuwde dat het land er niet rijp voor was. Zoals gewoonlijk heeft Monsanto geen blijk gegeven van enige scrupules en is er gewoon mee doorgegaan, waarop de General manager het bedrijf verlaten heeft. De grote slachtoffers: in de eerste plaats zijn nu de Roemenen zelf.
Wereldwijd zijn er tot nu toe meer dan honderd incidenten gedocumenteerd in 27 landen waarbij GGO's op een ongecontroleerde manier in de voedselketen terecht gekomen zijn. Natuurlijk zijn dit alleen de gevallen waarvan we weet hebben en gezien het feit dat Monsanto uitblinkt in het verdonkeremanen van gegevens en het intimideren van betrokkenen en getuigen, is het meer dan waarschijnlijk dat de echte getallen veel hoger liggen...
Roemenië is dus één van de landen waar Monsanto een ware ravage heeft aangericht met de pesticide "Roundup". De genetisch gemanipuleerde sojabonen die resistent zijn tegen het pesticide werden ooit voorgesteld als één van de manieren om de noodlijdende landbouw in dat land op te krikken, maar blijken nu een grote ramp te zijn.
Niet alleen is men er massaal overgeschakeld op de teelt van GGO-soja, maar bovendien wordt er heel wat geteeld uitgaande van niet-geregistreerde bonen, zodat de werkelijke omvang van het probleem niet eens kan geraamd worden. Helemaal erg wordt het als je weet dat het op grote schaal gebruikte Roundup voor misvormde baby's kan zorgen en ook nog eens als kankerverwekkend geldt.
De soja-bonen kunnen niet verkocht worden aan de EU, want ze zijn genetisch gemanipuleerd, maar ook op de interne markt wil men ze liever niet. Producten die ervan gemaakt worden, mogen op hun beurt ook de EU niet in. Dit veroorzaakt dus een ware economische ramp in een land dat al op de rand van de afgrond leeft.
Hierdoor wordt Roemenië nu een test-case om te zien of het eigenlijk wel mogelijk is het GGO-gewas uit de landbouw en uit de natuur te verwijderen. Maar zelfs als dat lukt is het einde van het probleem nog niet in zicht, want er worden nog allerlei andere genetisch gemanipuleerde gewassen geteeld...
Weer doemt de naam 'Monsanto' op ...
Biotechnologische bedrijven krijgen steeds meer greep op de voedingsindustrie, maar ondervinden ook verzet. In 1998 staken zestig leden van de Indiase boerenbeweging KRRS een proefveld met genetisch gemanipuleerd bt-katoen in brand. Ook bestormden boeren een kantoor van Monsanto in de Indiase stad Hyderabad. De acties richtten zich tegen de zogenaamde 'Terminator Technology'. Deze techniek maakt gewassen onvruchtbaar, zodat boeren geen zaad van hun oogst kunnen achterhouden voor het volgende seizoen, maar elk jaar nieuw zaad moeten kopen - bij ..., jawel: Monsanto.
Eind 1999 liet Monsanto weten haar experimenten met 'Terminator-gen' stop te zetten. Of dit daadwerkelijk gebeurd is, is uiterst schimmig. Delta & Pine Land Seed Co, mede-eigenaar van het patent op 'Terminator' zegt namelijk gewoon verder te gaan met de commerciële ontwikkeling van steriele zaden. Een interessant detail is, dat 'Delta & Pine Land' in 1998 samenging met... Monsanto! Zo zorgen de voortdurende fusies en daardoor veranderende structuren en namen ervoor, dat bedrijven als Monsanto officieel het boetekleed aan kunnen trekken, maar intussen via een aangekochte onderneming gewoon verder gaan met het ontwikkelen van omstreden technieken.
Percy Schmeiser verus Monsanto
Over de ecologische gevolgen die de verspreiding van gewijzigde genen in de natuur teweeg brengen, is nog nauwelijks iets bekend. Wel is duidelijk dat gemanipuleerde gewassen zich niets aantrekken van de grens van het perceel waar ze gezaaid zijn. Vorig jaar daagde Monsanto zestien Canadese boeren voor de rechter omdat zij illegaal 'Roundup Ready-koolzaad' zouden verbouwen.
Detectives van 'Robinson Investigation Ltd.' hadden door Monsanto gepatenteerd genetisch gemodificeerd koolzaad op het land van de boeren aangetroffen. Percy Schmeiser, één van de aangeklaagden, draaide de rollen om en diende een schadeclaim van tien miljoen dollar in omdat Monsanto zijn traditionele velden had besmet. De zeventigjarige boer verbouwt al veertig jaar koolzaad. "Niet te geloven dat ze dit doen," zegt Schmeiser in een documentaire. "Eerst vervuilen ze mijn land en vervolgens willen ze de opbrengst. Het probleem is dat er veel gewassen met het gemodificeerde gen van Monsanto in mijn omgeving staan. Het stuifmeel waait gewoon over door de wind. Soms zie je grote bruine wolken koolzaad afwaaien van de hier rondrijdende vrachtwagens."
Schmeiser verwijt Monsanto smaad, grote nalatigheid ten aanzien van het milieu, wederrechtelijk betreden van grond en het nemen van monsters op privé-terrein. Om een beter beeld hiervan de krijgen, raden we je ten sterkste aan om de website van Percy Schmeiser te bezoeken teneinde zélf een oordeel te vormen: http://www.percyschmeiser.com/
Een interview met Percy Schmeiser kan je lezen op deze link: Een interview, vertaald in het Nederlands.
P.S.: De naam "Canola" is een afkorting van CANadian Oil Low Acid, een Canadese versie van onze koolzaad. Het wordt veel gebruikt in Amerika en Canada, maar niet in Europa. Van koolzaadolie kan ook biodiesel gemaakt worden. Hieronder vind je een foto-opname van een canolaveld.
Nota: Afbeeldingen én talrijke artikelen uit 2007 werden in januari 2020 verwijderd, omdat ze verouderd waren en teveel schijfruimte in beslag namen...