Boekrecensie van En de Mens schiep god door Lucas Catherine

De meeste werken die tegenwoordig religie bekritiseren, beperken zich tot het gewelddadige karakter van geïnstitutionaliseerde godsdiensten. Of ze houden het bij een kritiek op hun conservatieve of achterlijke moraal. Echte kritiek op het mechanisme dat godsdienst produceert, gebeurt nog zelden. Waar de negentiende eeuw bulkte van de kritiek op de historiciteit van de Bijbelverhalen en terecht de historiciteit van Jezus van Nazareth in vraag stelde, is dit nu een niche voor specialisten. Atheïsten zijn daar blijkbaar niet langer in geïnteresseerd. Lucas Catherine wel.

Het mythische karakter van alle godsdiensten, en zeker van het christendom, is het onderwerp van zijn boek. De verhalen van het Oude Testament zijn allemaal gebaseerd op nog oudere verhalen die als mythen circuleerden in het Midden-Oosten. En de Mens schiep god is een boek voor wie 'verstand heeft en geen godsdienst' zoals de Arabische filosoof Abu Ala al Ma'ari al schreef rond het jaar 1000.

Lucas Catherine (1947) is auteur van 'Honderd jaar kolonisatie in Palestina' (EPO 1978), 'De zonen van Godfried van Bouillon' (EPO 1980), 'In naam van de Islam' (EPO 1985), 'Vuile Arabieren' (1993), en dit werk is een herziene uitgave van 'De gelaagde religie', dat vijftien jaar geleden verscheen.

Lucas reisde meermaals naar Libanon, Palestina, Jordanië, Syrië en Irak, leefde enkele jaren in de Arabische wereld, en beschouwt zich als Arabier honoris causa.

Uittreksel

Blz. 113: De mythische Jezus

De mythische Jezus ontstond als volgt. De leer van de aanhangers van Q verbreidde zich niet alleen in Galilea maar net als het hervormde jodendom van Ezra, ook in de joodse diaspora: Egypte en Klein-Azië. Daar begon men zich af te vragen wie de prediker/Jezus nu eigenlijk geweest was. Onder hellenistische invloed maakte men van hem een tussenpersoon tussen God en de mensen, onder de vorm van bet Woord, de Logos. Maar de vorming van de mythe werd ook beïnvloed door oosterse mysteriegodsdiensten die toen zeer populair waren en die stervende en verrijzende goden vereerden: Mithra, Osiris, Adonis, Astarte, Attis, Tammuz. Rond de jaren 50 na Christus ontstaat in de diaspora een duidelijke evolutie: de figuur van de prediker, wiens gezegden men nog altijd bijhield, verandert gaandeweg in Jezus, Zoon van God, die sterft voor het heil der mensen. Inhoudelijk zal Paulus de grote lijnen van de nieuwe leer bepalen. Marcus zal als eerste een 'biografie van Jezus' schrijven. Hij doet dat rond het jaar 70 in Rome en Alexandrië en legt daarbij de plot vast. Mattheus zal een meer uitgewerkt succesverhaal schrijven. Daarbij put hij inspiratie uit de oudtestamentische traditie.

Over de Messias is dit of dat voorspeld redeneert Mattheus, dus is het daarna ook gebeurd. Voorspellingen worden gebruikt om feiten en plaatsen in het 'leven' van Jezus te creëren - met de nodige tegenstrijdigheden, zoals we eerder al aanstipten. Opmerkelijk is dat hoofdzakelijk de geboorte en dood van Jezus worden beschreven, voor de rest is er een leegte van 33 jaar. Het zijn de enige elementen die later in het liturgisch ritueel belangrijk worden.
...

Blz. 203: Nawoord

Is dit een boek tegen de godsdienst? In zeker zin wel, maar zoals ik in de inleiding schreef zitten er veel meer aspecten aan religie vast dan wat ik heb behandeld. Ik heb het alleen maar gehad over de mythische verhaaltjes en figuren die aan de basis van de religie liggen en hoe die er door hun gelaagdheid sterkte aan geven. Het meest gelaagde feest vind ik overigens Pasen: Germaans, Kananitisch, joods en christelijk - het kan niet op. Ik heb er dan ook voor gezorgd dat dit boek af was op de vooravond van Pasen. Enig bijgeloof is mij niet vreemd.
Het enige andere aspect dat aan bod komt is hoe godsdienst de politieke toer opgaat in de vorm van fundamentalistische bewegingen.

Dit boek is vooral uit verwondering ontstaan. Hoe komt het dat mijn moeder en, zoals ik vorige zondag nog merkte ook een oudere buur in Brussel, door op Palmzondag palmtakjes te laten wijden, onbewust vasthouden aan een Germaanse traditie, terwijl ze er rotsvast van overtuigd zijn gewoon als goede christenen te handelen? Hoe kan zo'n traditie meer dan duizend jaar lang standhouden en dan plotseling, in de tijdspanne van één generatie verdwijnen? Ik ben nu meer dan zestig en niemand van mijn generatie die nog met buxustakken zeult. Sommige religies sterven uit - een gelaagde religie is ook een belaagde religie - maar hun riten houden soms stand. Gods wegen zijn ondoorgrondelijk.

Dit was ook geen boek over atheïsme, alhoewel ik het er graag over heb; want waar godsdienst groeit, bloeit het atheïsme. Het enige wat ik in dat verband duidelijk wou maken is dat atheïsme geen uitvinding is van goddeloze, marxistische Europeanen, die daarmee de goeie moslims proberen te corrumperen, zoals een van mijn Arabische vrienden dacht. Bij god, zij waren atheïst voor ons. Godsdienst kan gevaarlijk zijn. Nu hij overal onder enorme druk van het wetenschappelijke denken komt te staan, ontstaat er een politieke mutant, het fundamentalisme. Dat is geen kenmerk van één bepaalde religie. Het verschijnsel trad voor het eerst op in het christendom eind negentiende eeuw en heeft zich begin de twintigste eeuw, in het zog van de kolonisatie, ook in de moslimlanden en elders voorgedaan. Geen enkele religie die er immuun voor is.

Recensie

door Tsenne Kikke

Het is een boek met een meest vermakelijke inhoud, geschreven door een persoon, die hoogstwaarschijnlijk - beïnvloed door het geloof/bijgeloof van zijn moeder - uit de kindertijd een soort van trauma heeft overgehouden.

Het boek is vooral gericht tot eenieder die iets meer aan de weet wenst te komen over mythen, sagen, legenden, over het ontstaan van godsdiensten, feestdagen, en zo meer. Ook etymologische betekenissen en welke Bijbelse eigennamen van personen verwant zijn met de plaats waar ze zijn geboren, enzovoorts, komen aan bod.

Vanuit zijn uitgangspunt komt hij zelfverzekerd over en breekt - dankzij de 'kennis' van een honderdtal andere auteurs - alles wat met religie is verbonden, volledig af. Zo zijn de Bijbelse personages ofwel allemaal verzonnen, of ze behoren tot het rijk der mythen, een Jezus inclusief.

De auteur komt dus over alsof hij dé waarheid in pacht heeft; dit, ondanks het feit dat er honderdtallen boeken bestaan die zijn inhoud dan weer kunnen tegenspreken. Zelfs van magie weet hij geen snars af, gewoonweg omdat hij het duidelijk nooit zelf heeft beoefend. Zuivere magie heeft nu eenmaal niets te maken met primitieve vormen ervan, waaronder sjamanisme, voedoeïsme, en zo meer.

Maar los daarvan... Het uitgangspunt is van begin af aan overduidelijk en daarvan wordt, op een halsstarrige manier, geen duimbreed afgeweken. Het is geschreven vanuit het hoofd en niet vanuit het hart. De bibliografische lijst achteraan het boek verwijst op een onmiskenbare wijze naar de bronnen van waaruit hij zijn informatie heeft gekopieerd.

Lucas Catherine is - volgens mij - een persoon die weet hoe symbolen kunnen worden vermalen en vergruisd, gewoonweg omdat hij niet beseft dat elk woord - een symbool zijnde - dingen herbergt dat het gewone oog nooit kan zien en het gewone, mechanische denken, nooit kan begrijpen. Onstoffelijke dingen kunnen nu eenmaal nooit met woorden worden omschreven, tenzij aan de hand van verhalen, mythen, sagen, sprookjes, legenden, korans, bijbels, parabels, metaforen, enzovoort. Al deze geschriften zijn eenvoudige gidsen en landkaarten, en het is niet door hun inhoud af te breken, dat men datgene wat men er ooit in essentie mee bedoelde, begrijpt.

De Bijbel, bijvoorbeeld, is oorspronkelijk gericht aan onwetende mensen, die indertijd noch konden lezen of schrijven. Priesters hadden de taak om dingen 'met appelen en peren' uit te leggen. Of een Jezus nu ja of niet bestaan heeft, is totaal onbelangrijk. Het bewustzijn dat werd overgebracht, het zogenaamde Christusbewustzijn: daar gaat het om. Tenslotte was zijn naam niet Jezus Christus. 'Christos' of 'Christus' was een bijnaam om iets aan te duiden. Het betekent 'Verlosser'. Hetzelfde geldt voor namen als Karel de Stoute, of Willem de Zwijger, of Jef de Beenhouwer van op de Hoek.

Toch heb ik van de gehele inhoud genoten en raad het dan ook aan iedereen aan. Het is geschreven door een sterveling die uit stof is samengesteld, ermee is vergroeid, en dan ook tot datzelfde stof zal vergaan. Zoals hem zijn er sinds mensenheugenis al miljarden geboren en verdwenen, maar de essentie van elk geloof, los van alle geschriften - waar of onwaar - kan nooit of te nimmer door een gewone sterveling worden aangetast.

Kortom, de auteur is zo slim geweest om de verschillende, reeds vermelde thema's, die hem sinds zijn kindertijd boeien of irriteren, in één smeltkroes te werpen waaruit hij een wapen heeft gesmeed om zelfs de 33.000 Hindoeïstische goden één voor één te onthoofden. Bovendien geef ik toe dat - indien het waar is wat hij schrijft - ik die goden ook niet zou aanvaarden.

Toegegeven: vanuit zijn standpunt gezien, is het zijn waarheid - en nogmaals; de inhoud is de moeite waard gelezen te worden. Het is een samenvatting van een honderdtal andere boeken waarvan je een uitgebreide lijst vindt, helemaal achteraan.

Inhoud

Wat is religie? 7

- Deel 1. De gelaagde religie 15
De godsdienst van mijn moeder 17
Het Bijbelse plagiaat 49
Ga dat in Nazareth vertellen 89

- Deel 2. De belaagde religie 137
De barst in de schors: emotioneel atheïsme 139
De aanval van de filosofen. Ibn Rushd: de religie uitgerangeerd 157

- Deel 3. De fundamentalistische reactie 171
Weg met de Franse Revolutie 173
In naam van de islam 179
Bloed-en-bodemfundamentalisme in het land van de Bijbel 187
Het Rijk van Rama 195

Nawoord 203

Bibliografie 205

En de Mens schiep god

Lucas Catherine

Korte Inhoud

Uittreksel

Recensie

Koop dit boek bij