Boekrecensie van Islam en het dagelijks leven door Marjo Buitelaar

Hoe gaan Marokkaanse moslims met de Koran om? Hoe beleven ze de vastenmaand ramadan? Hoe denken ze over de plaats van de islam in hun sociale, politieke en maatschappelijke leven? Antropologe Marjo Buitelaar woonde langdurig in bij families in Marokko en onderhield contacten met Marokkanen in Nederland om inzicht te krijgen in de wijze waarop Marokkanen religie en cultuur in de praktijk van alledag met elkaar verweven. Op levendige wijze gaat Buitelaar in op enkele basisprincipes van de islam en de manier waarop deze principes hun weerslag hebben op aspecten van het persoonlijk leven zoals lichaamsverzorging, ziekte en gezondheid, liefde en seksualiteit.

Uittreksel

Blz. 24: `Leidraad voor de godvrezenden'; de koran in het dagelijks leven

Verwijzingen in het dagelijks taalgebruik

Tijdens een bezoek aan Sidi Slimane in de voorjaarsvakantie 2003 werd ik ziek. Op de tweede dag van mijn ziekbed wipte de buurvrouw even aan en duwde me een piepklein boekje in de hand. 'Hier, leg dit maar onder je hoofdkussen. Er zit baraka, [zegenende kracht van God] in, zo ben je gauw weer beter.' Het gebaar ontroerde me zo dat ik het hart niet had te vertellen dat mijn gastvrouw Amal die ochtend een soortgelijk boekje met koranteksten onder mijn hoofdkussen had gelegd. Die moest lachen toen ik haar het boekje van de buurvrouw liet zien. 'Mooi zo, dan neem je dat voortaan maar mee in je tas, en laat je het andere thuis onder je kussen liggen.'

Gelukkig was ik gauw weer op de been, zodat mijn afspraak met Amals dochter Najat door kon gaan. Ik wilde wat Marokkaanse muziek mee naar Nederland nemen en omdat Najat goed bijhoudt welke muziek 'in' is, had ze aangeboden me mee te nemen naar haar favoriete muziekwinkel. Niet geheel zonder eigenbelang, zo merkte ik toen we werden begroet door een goedgebouwde jonge verkoper in strak T-shirt en met baseballpet op het hoofd. Terwijl achtereenvolgens allerlei populaire muziekgroepen door de ruimte schalden, stonden Najat en de trendy jongeman wat met elkaar te ginnegappen. Lucratieve handel, cd's verkopen in een Marokkaans provinciestadje: van iedere titel is in de winkel slechts één origineel exemplaar voorradig. Als klant maak je een keuze en na een halfuurtje kun je je gebrande kopieën á twintig dirham (ongeveer twee euro) per stuk ophalen. De cd met koranreciet die ik had uitgekozen bleek evenwel goedkoper. `Daar geef ik vijftig procent korting op,' legde de verkoper mij uit. Op de koran wil hij geen winst te maken: het levert hem adjr, religieuze verdienste, op als hij die met korting verkoopt.

Eenmaal terug in Nederland speelde ik bij een college over de koran de cd met koranreciet af terwijl de studenten de zaal binnendruppelden. Niet moslimstudenten reageerden wat verlegen: hun gebruikelijke gekwetter maakte plaats voor gefluister. Het gegniffel van een paar meisjes deed me denken aan het gesmoorde gegiechel van twee neefjes tijdens de lange gebeden waarmee mijn vader — gasten of geen gasten — de avondmaaltijd placht af te sluiten. Twee moslimstudenten die vanaf de achterste rij de hele collegereeks met een bedachtzame blik volgden, staken de koppen bij elkaar. Om te overleggen wat ze ervan moesten vinden, zo stelde ik me voor. Het oordeel viel gematigd positief uit: toen de heren weer opkeken schonk een van hen mij een milde glimlach. Op de tweede rij zat een moslimstudente die langzaam rood aanliep en begon te snotteren. In de pauze van het college vroeg ik haar wat er gebeurd was. 'Die koran, dat was zo mooi, maar ook totaal onverwacht hier in een collegezaal. Ik associeer dat alleen met... thuis. Dat is best heftig.'

Deze anekdotes illustreren dat in het dagelijks leven van veel moslims de koran beduidend meer is dan een verzameling teksten waarmee men elkaar om de oren slaat in discussies over controversiële kwesties. 'Dat is het boek waaraan geen twijfel is, een leidraad voor de godvrezenden' Deze openingszin van de tweede soera of 'hoofdstuk' van de koran, kan gezien worden als een inleidend motto voor het heilige boek in zijn geheel. De koran vormt dan ook de kern van de islam. Volgens vrijwel alle moslims bevat de koran het letterlijke woord van God zoals hij dit heeft geopenbaard aan de profeet Mohammed. De inhoud is voor hen dus per se waar. Dat de profeet ongeletterd zou zijn geweest, is daarbij geen onbeduidend detail. Voor moslims geldt dat als bewijs van het wonder van de openbaring.

Ten tijde dat de islam opkwam, verwees het Arabische woord 'koran' naar openbaringen van Gods woord in het algemeen. Nog tijdens het leven van de profeet Mohammed is de betekenis van de term verengd tot de versie zoals God haar aan de profeet openbaarde. Een andere term om de openbaringen mee aan te duiden is al-kitaab, de (heilige) schrift. Deze term heeft niet alleen betrekking op de koran, maar ook op de thora en het evangelie, door moslims eveneens erkend als openbaringen van God. In de koran staat hier in soera 3:3-4 over: 'Hij heeft het Boek met de waarheid op jou neergezonden als bevestiging van wat er al was en Hij heeft ook de thora en het evangelie neergezonden, vroeger al, als leidraad voor de mensen.'

Moslims, joden en christenen vormen in de ogen van moslims tezamen de ahl al-kitaab, het volk van de heilige schrift. Als laatste van de openbaringen zien zij de koran als de meest zuivere vorm waarin Gods woord is neergedaald. Lezers die vertrouwd zijn met de bijbel treffen in de koran herkenbare elementen aan, maar die worden vaak net iets anders geduid. Zo speelt de figuur van Abraham, door moslims Ibrahiem genaamd, een belangrijke rol in de islam. Verder wordt Marjam, zoals Maria in de koran heet, niet alleen aangeduid als de moeder van de profeet Isa, Jezus, maar ook als de zus van Haroen, die in de bijbel Aaron heet en volgens die literaire traditie veel vroeger leefde dan Maria.

Het Arabische woord voor koran, qoer'aan, is afgeleid van de opdracht iqra 'Lees voor: Dit is de openingszin van soera 96, `De Bloedklonter, het hoofdstuk waarvan vrij algemeen, zij het niet unaniem, aangenomen wordt dat het als eerste is geopenbaard. Letterlijk betekent koran dus let voorgelezene. De stijl van het boek leent zich dan ook uitstekend voor het declameren van de tekst. Voor een geoefend luisteraar is koranreciet een genot om naar te luisteren. Het boek is echter niet gemakkelijk om te lezen. Bepaalde zinnen lopen niet of zijn niet afgemaakt. Verhalen worden fragmentarisch verteld, zodat je je soms afvraagt waar een flard tekst nu precies betrekking op heeft.

Zonder toelichting is de strekking van veel passages voor de niet-ingewijde lezer moeilijk te begrijpen. Gekoppeld aan het feit dat de bijbelse verhalen die erin voorkomen in een ander jasje zijn gestoken, is dit door christelijke tegenstanders van de islam wel aangegegrepen als bewijs van de inferioriteit van de koran en de gebrekkige kennis van de profeet Mohammed. Ook gebeurtenissen die zich in de directe leefomgeving van de profeet afspeelden worden onvolledig verteld, wat aan gebrek aan kennis uiteraard niet kan liggen. Een tegenwerping tegen de kritiek op de koran luidt dan ook dat het boek niet in de eerste plaats bedoeld is om verhalen te vertellen, maar om de lezer en toehoorders direct aan te spreken. Terwijl de inhoud eerder voorschrijvend dan beschrijvend genoemd kan worden, is de stijl evocatief, meer bedoeld om de boodschap van het heil op te roepen en iets in mensen los te maken dan om deze boodschap in afgeronde verhalen te vertellen.

De openbaringen aan de profeet Mohammed strekten zich volgens de moslimse overlevering uit over een periode van tweeëntwintig jaar. Soms deden ze zich voor in een soort visioenen, bij andere gelegenheden waren ze auditief van aard. Meestal zou er sprake zijn geweest van een plotselinge bewustwording, waarbij zelfs in tijden van grote koude de transpiratie op het gezicht van de profeet zou hebben gestaan. Volgens de overleveringen wist Mohammed aanvankelijk niet goed wat hij met zijn openbaringen aan moest. Zijn vrouw Khadidja, tevens zijn eerste bekeerling, was echter net als hij overtuigd van de echtheid ervan en stimuleerde hem ze bekend te maken.

Recensie

door Tsenne Kikke

Een mengelmoes van culturen, de multiculturele samenleving, in een maatschappij waar de spanningen steeds maar groter worden. Maar onbekend is onbemind. Eens men open staat voor de ander, gaat men het ook beter gaan vatten en snappen, en kan men wellicht meer open staan voor de verschillen en de andere benaderingen van deze andere culturen. Dit boek brengt in elk geval een ander en grondiger beeld van de Islam, en hoe dit geloof inpast in het dagelijkse leven. Evidente vragen en invalshoeken, die we vaak niet kunnen vatten, maar die hier een logisch, helder antwoord krijgen, en die zeker verhelderend zijn voor wie graag eens te weten komt wat de Islam allemaal inhoudt en hoe men hiermee omgaat in het dagelijkse leven.

Voorbeelden genoeg : Hoe gaan Marokkaanse moslims met de koran om? Hoe beleven ze de vastenmaand ramadan? Hoe denken ze over de plaats van de islam in hun sociale, politieke en maatschappelijke leven? Zowel vanuit de landen van oorsprong als vanuit de allochtone gemeenschap in Nederland (en evenzeer van toepassing in Vlaanderen), krijgen we een benadering die de pragmatische inzichten van dit geloof tot leven weet te brengen. De auteur is antropologe, en door ervaring wist zij een ruim en concreet beeld te vergaren van het leven van de Marokkanen, en de manier waarop ze omgaan met hun religie en cultuur, in de praktijk van alledag, en hoe ze dit met elkaar verweven.

Hierdoor krijgen we ook een bredere benadering van de manier waarop deze mensen bepaalde aspecten van het leven benaderen, en waarom ze reageren op bepaalde gegevens. En dit uit zich op tal van domeinen, zoals lichaamsverzorging, ziekte en gezondheid, liefde en seksualiteit. En doorheen dit boek krijg je een levendige beschrijving, en een basis waardoor heel wat zaken duidelijker en helderder worden, waardoor je begrip krijgt voor de verschillen en de andere aanpak van een aantal zaken. Niet dat je ineens deze waarden dient over te nemen, maar door het verstaan van deze verschillen, zal je wellicht ook gemakkelijker aanvaarden waarom men anders gaat reageren op bepaalde omstandigheden. Werkelijk verhelderend en interessant, voor wie beter wil verstaan hoe anders die andere dan wel is, maar tevens ook duidelijk kan inzien dat we wellicht korter bij mekaar staan dan je wel zou denken.

- Patrick Vandendaele -

Het religieuze gedachtegoed van individuele personen bepaalt deels mede hun identiteit. De inhoud van de term moslim verschuift, volgens de auteur, steeds meer van een religieuze naar een etnische identiteit. Die verschuiving gebeurt zowel onder druk van de buitenwereld als door intern verzet tegen die druk van buitenaf. Die druk kan ertoe leiden dat men zich als mens meer gaat identificeren met het islamitische erfgoed, al dan niet om religieuze redenen.

De auteur zocht een antwoord op de vraag hoe (Marokkaanse) moslims omgaan met de dagelijkse praktijk van hun godsdienst. Ze leefde daarbij geruime tijd bij molimfamilies in Marokko.In dit boek doet ze het verhaal van de culturele inbedding van de islam in het dagdagelijkse leven. Eerst laat ze de lezer kennis maken met de basisprincipes van de islam. Je stelt meteen vast dat er ruimte is voor interpretatie en discussie.

Door de verscheidenheid aan bronnen en regels is het ook voor de gewone moslim niet eenvoudig, zoals je hier zal lezen. Ook binnen een dorps, een familie of een groep vrienden is er verscheidenheid aan opvattingen. Marjo Buitelaar observeert nauwlettend hoe men er mee omgaat.

Deze kennismaking met de moslim van binnenuit is erg leerrijk. Ze kan beslist helpen om een resem vooroordelen weg te werken of beter voorbereid op reis te trekken naar moslimlanden.

Natuurlijk richt tot boek zich tot een zeer beperkt publiek. Anders gezegd: tot hen, die ervoor openstaan.

Islam en het dagelijks leven

Marjo Buitelaar

Korte Inhoud

Uittreksel

Recensie