Boekrecensie van De menselijke maat door Salomon Kroonenberg

Hoe lang duurt duurzaamheid? Hoe eeuwig zingen de bossen? Wanneer komt de volgende ijstijd? Kunnen er nog grotere vloedgolven optreden dan die van Tweede Kerstdag 2004?

Het zijn allemaal vragen die ons dwingen ver in de tijd vooruit te kijken. En niet alleen maar tot het jaar 2100, zoals de meeste klimaatmodellen doen: dat is de toekomst gemeten met de menselijke maat. We moeten minstens tot het jaar 10 000 kijken, omdat natuurlijke processen als klimaatverandering, zeespiegelstijging, aardbevingen en vulkanische erupties in veel grotere tijdschalen fluctueren. Omdat er over tienduizend jaar nog mensen zullen leven die de consequenties van onze huidige activiteiten ondervinden, die misschien juist blij zijn met het beetje extra broeikasgas dat wij aan de atmosfeer hebben toegevoegd, want daardoor is de ijstijd waarin zij leven niet zo koud.

Dit boek betoogt dat wij ook nu rekening moeten houden met die grotere tijdschalen, met de maat van de natuur. Het laat zien hoe we een aantal trends uit het geologische verleden naar de toekomst kunnen doortrekken. Want het spreekt niet vanzelf dat de toekomst moeilijker te voorspellen is naarmate zij verder weg ligt. We weten niet of het klimaat in het jaar 2100 warmer zal zijn dan nu, maar we kunnen wel voorspellen dat na de huidige warme tijd weer een ijstijd komt.

Uittreksel

Blz. 299: Epiloog

Wie een boek schrijft over de komende tienduizend jaar verwacht niet al na twee jaar een epiloog te moeten toevoegen. Ik had met dit boek het oog van de lezer willen openen voor de diepe geologische tijd en de nietigheid van de mens, en heb daarom bewust enigszins afstand gehouden tot de felle maatschappelijke discussies over het klimaat. Ik had, en heb daar nog steeds goede redenen voor. De politiek eist van de wetenschap uitspraken over het klimaat van de toekomst, maar wil niet horen dat er geen eenduidige antwoorden mogelijk zijn. Politici zijn gewend om te gaan met politieke en economische onzekerheden, maar met wetenschappelijke onzekerheden weten ze geen raad. Wetenschappers moeten zich op hun beurt niet door de politiek laten dwingen antwoorden te geven op vragen die zij zelf nog niet hebben opgelost.

De drang daartoe is niettemin groot. 'Dat probleem is opgelost. Heb je dan niet dat artikel in Nature van vorige week gelezen,' zeggen ze verbaasd. Maar iedereen verwijst altijd naar artikelen die vorige week zijn verschenen. Dat bewijst niet dat het probleem is opgelost, het bewijst juist dat het klimaatonderzoek nog in volle gang is. Het bewijst dat er nu, op dit moment, iemand anders een artikel schrijft dat volgende week in Nature verschijnt en dat het artikel van vorige week weer onderuithaalt. 'Koolzuurgas versterkt het effect van de Milankovie-cycli.'Nee, dat klopt niet, want het koolzuurgas volgt het temperatuursignaal, niet andersom.' 'Levende planten stoten methaangas uit!' `O nee, toch niet, fout gemeten.' `Plant bomen om koolzuurgas op te nemen!' `O nee, toch niet, want donkere bossen in gematigde streken absorberen meer zonnestraling dan kale grond, en bevorderen juist de opwarming.' Het zal nog jaren duren voor de stofwolken zijn opgetrokken en wij het kaf, ja ook het kaf in Nature en Science, van het koren kunnen scheiden. Probeer je maar eens voor te stellen wat een klimaatonderzoeker over dertig jaar zal zeggen over de modellen van nu. Hetzelfde wat wij nu zeggen over die van de Club van Rome van dertig jaar geleden: 'O, maar die modellen wa¬ren nog zo grof, daar kun je weinig waarde aan hechten.'

Waarom dan toch een epiloog? Mijn poging om afstand te bewaren tot de actualiteit is in feite mislukt, want het boek is zelf actualiteit geworden. Dat is de schuld van de orkaan Katrina, van de voormalige Amerikaanse vice-president Al Gore en van het IPCC. De orkaan Katrina van 29 augustus 2005 zette New Orleans onder water. Dijken braken die gebouwd waren op stormvloeden met een herhalingskans van eens in de vijftig jaar. Er was gewaarschuwd dat dat niet voldoende was, maar de prioriteiten lagen elders. De parallel met de eruptie van de Nevado del Ruiz is frappant. Nederlandse ingenieurs reisden besmuikt lachend naar New Orleans af om te vertellen hoe het wel moest, want onze dijken beschermen ons immers tegen stormvloeden met een herhalingstijd van tienduizend jaar. Maar de schuld lag vooral bij het extreem warme zeewater, en als het klimaat nog verder op zou warmen door menselijk toedoen zouden dergelijke rampen steeds vaker voorkomen. Dat zette velen die al bezorgd waren op scherp. Toen ik in die tijd deelnam aan een paneldiscussie aan de Katholieke Universiteit Leuven kwam een jongeman uit het publiek op mij af, greep me bij de kraag en schreeuwde me toe: 'Weet u wel dat u straks verantwoordelijk bent voor duizenden moorden!' Zo emotioneel is de discussie inmiddels geworden. Moeilijk om dan afstand te bewaren. Katrina werd een van de hoofdthema's in de film An inconvenient truth, Een onwelgevallige waarheid van Al Gore.

Al Gore wekt in zijn film de mensheid op om zuinig te zijn met energie, want de groeiende uitstoot van koolzuurgas zal nog veel meer onvoorstelbare klimaatrampen over ons brengen zoals Katrina. Het is een mooie documentaire, hij is een voortreffelijk docent, zijn grappen, zijn stembuigingen zijn goed getimed, en zijn overtuigingskracht is zo groot dat je een feelgoodtriomf in je voelt opwellen bij de aanschaf van je eerste spaarlamp. Maar als je het niet met hem eens bent word je belachelijk gemaakt, je bent immoreel, je bent een paria, daar wil je niet bij horen. Een verbluffend staaltje demagogie. Het ging erin als koek, de alarmerende boodschap overspoelde de aarde als een vloedgolf.

Recensie

door Tsenne Kikke

Salomon Kroonenberg is geen klimaatscepticus, geen klimaatdoemdenker, en hij zweeft ook niet besluiteloos in het midden. Eigenzinnig, dat is 'ie wel. Het boek 'De menselijke maat', dat voor het eerst in 2006 verscheen en nu als herziene druk opnieuw in de schappen ligt, verhaalt over de onzinnigheid van het blindstaren op het broeikasgas CO2 als belangrijkste en meest zekere oorzaak voor klimaatverandering. Dat blindstaren is actueler dan ooit. De laatste maanden blijkt het klimaatpanel IPCC, dat altijd de nadruk op CO2 heeft gelegd, knullig te zijn omgegaan met voorspellingen van het broeikaseffect: het laatste rapport bevat fouten die de effecten van CO2 sterk overdrijven. Foutjes die CO2 minder verdacht maken zijn daarentegen onvindbaar.

CO2, oftewel koolstofdioxide, warmt volgens Kroonenberg inderdaad de aarde op. Maar het speelt niet de belangrijkste rol in klimaatverandering. Nee, het klimaat zit niet zo eendimensionaal in elkaar. In zijn boek schetst Kroonenberg hoeveel rijker de werkelijkheid wel niet is, en waarom het IPCC zich onterecht blind staart op koolstofdioxide.

Wanneer je verder dan een paar honderd jaar de klimaatgeschiedenis in kijkt, wordt CO2 steeds minder belangrijk. De laatste miljoenen jaren heeft de aarde talloze ijstijden gekend waarvan zeker is dat ze niet zijn veroorzaakt door veranderingen in koolstofdioxide-concentraties, maar door de manier waarop de aarde ten opzichte van de zon wiebelt. Maar dat is niet de enige invloed geweest. Stofdeeltjes maken de aarde koeler en zonneactiviteit warmt hem op, maar hoe sterk die invloeden zijn weet niemand precies. Zolang dat onduidelijk blijft, zou je als klimaatwetenschapper niet alles mogen inzetten op het afremmen van CO2-concentratie in de lucht, vindt Kroonenberg. De geoloog schetst dat punt op nuchtere wijze: "Durf je tegen de drenkeling in Bangladesh te zeggen: wees maar niet bang, wij in Holland pompen koolzuurgas in de grond, dan gaat de zeespiegel vanzelf weer dalen?"

Beter kun je daarom investeren in bestrijden van rampen, aldus de geoloog. Natuurrampen voorkomen is nog nooit een succesverhaal geweest, en met zoiets ingewikkelds als het klimaat is de kans van slagen minimaal. Kroonenberg heeft aardig wat persoonlijke ervaring met natuurrampen, waarvan zijn oudste herinnering de watersnoodramp uit 1953 is. Je kunt een overstroming niet stoppen, maar je kunt wel dijken bouwen. Een vulkaanuitbarsting tegenhouden kan niet, maar mensen evacueren wel.

Sterker nog: aan het klimaat sleutelen om de aarde te laten afkoelen is niet alleen heilloos omdat het misschien niet eens werkt, maar onzinnig omdat er binnen een paar duizend jaar toch weer een ijstijd zit aan te komen. En dan wil je het juíst warm hebben. Die ijstijd komt evenzo zeker als een winter na elke zomer, schrijft Kroonenberg. En we leven nu in een klimatologische zomer. De winter komt eraan. Hoe kan de geoloog zo zeker zijn de komende ijstijd? Dat hangt samen met het eerdergenoemde wiebelen van de aarde om de zon: de zogenaamde Milankovic-cycli. De ijstijden in het aardse verleden vallen in elk geval precies samen met de Milankovic-cycli, en de klok wijst erop dat Nederland en Scandinavië binnen tienduizend jaar onder een kilometersdikke ijskap liggen. Kijk dus verder vooruit dan de menselijke maat van honderd jaar, zegt Kroonenberg, en CO2 heeft ineens een veel minder belangrijke rol. "Stoken, Greenpeace! Red het klimaat van de Finnen!", grapt de geoloog.

Voor wie in deze tijd van onduidelijkheid over klimaatverandering aan een nuchtere blik toe is, valt De menselijke maat sterk aan te raden. Salomon Kroonenberg schrijft leuk, helder en vooral persoonlijk. Als kleine kritische noot lijkt er af en toe een detail te ontbreken waarvan je toch benieuwd bent hoe dat in Kroonenberg's visie past. Zo rept de geoloog geen woord over de mogelijke extra snelle klimaatopwarming doordat er teveel methaangas uit Russische moerassen ontsnapt. Maar goed, dat doet weinig af aan zijn centrale boodschap: bespaar energie, maar staar je niet blind op koolstofdioxide; help vooral mensen rampen te overleven.

De menselijke maat

Salomon Kroonenberg

Korte Inhoud

Uittreksel

Recensie