|
|
Arthur Schopenhauer - De woelige jaren van de filosofie
|
|
Originele titel: Schopenhauer und die wilden Jahre der Philosophie
Rüdiger Safranski
|
Type:
|
Paperback
|
|
Uitgever:
|
Olympus
|
|
Gewicht:
|
420 gram
|
|
Aantal Pagina's:
|
380
|
|
ISBN:
|
90-467-0288-X
|
|
ISBN-13:
|
978-90-467-0288-8
|
|
Categorie:
|
Filosofie
|
|
Richtprijs:
|
€ 15
|
Korte Inhoud
Met zijn scepsis en nuchtere mystiek vond Arthur Schopenhauer (1788-1860) in zijn dagen weinig weerklank. Later veranderde dat: vele grote namen, van Nietzsche tot Richard Wagner en Samuel Beckett, vonden bij Schopenhauer wat ze zochten. En nog steeds is Schopenhauer actueel.
Rüdiger Safranski beschrijft hoe Arthur Schopenhauer tot zijn filosofie is gekomen en wat deze filosofie voor hem heeft betekend. Bovendien schetst hij in dit boek een levendig tijdsbeeld als achtergrond voor het leven en denken van deze belangrijke filosoof, die ook in deze tijd voor velen een inspiratiebron is.
Uittreksel
Blz. 11: Dit boek is een liefdesverklaring aan de filosofie. De filosofie zoals die eertijds was: hartstochtelijke gedachten formuleren over God en de wereld, diepe verwondering tonen omdat er iets is en niet niets. Het boek kijkt terug op een vergane wereld, toen de filosofie nog éénmaal, en wellicht voor het laatst, in volle bloei stond. De 'wilde jaren van de filosofie': Kant, Fichte, Schelling, de filosofie van de Romantiek, Hegel, Feuerbach, de jonge Marx. Zo opwindend en opgewonden was er nog nooit gedacht. De oorzaak: de ontdekking van het ik, of het nu in de rol van geest, moraal, natuur, lichaam of proletariaat ten tonele werd gevoerd, het gaf een gevoel van welbehagen en wekte mateloze verwachtingen. Men kwam tot de conclusie dat de 'aan de hemel verspilde rijkdommen' louter zelfgemaakte dingen waren, producten van onze waarneming. Maar zodra in de oude rijkdommen van de metafysica (zijnsleer) het zelfgemaakte wordt ontdekt, verliezen deze hun betovering, hun beloften. Men weet niet meer wat 'zijn' inhoudt, ook al wordt allerwegen verkondigd: 'Het zijn bepaalt het bewustzijn.' Het geluk van het kennen verdwijnt en wat blijft is slechts het nut van het kennen. Waarheden zijn er alleen nog maar om 'verwerkelijkt' te worden. De geseculariseerde religie van vooruitgang en groei doet zijn intrede. Het moment breekt echter aan dat men zich omsingeld voelt door wat is `gemaakt' en hunkert naar wat is 'ontstaan', een tijdstip waarop het eigen maken van het eigene een probleem wordt. Vervreemding te midden van de zelfgemaakte wereld dient zich aan en het gemaakte groeit de makers boven het hoofd. Maar de fantasie zoekt een andere utopie: het gemaakte moet beheersbaar worden. Wanneer deze utopie echter haar glans verliest, ontstaat een nieuwe angst: de angst voor de zelfgemaakte geschiedenis. We zijn in het heden aangeland waaraan ook de 'wilde jaren van de filosofie' hun bijdrage hebben geleverd. Een liefdesverklaring achteraf zal daarom tegelijk gepaard gaan met een zekere wrok. Van nut is daarbij het andere grote thema van dit boek: Schopenhauer.
Schopenhauer stamt uit de 'wilde jaren van de filosofie' en ligt er niettemin mee overhoop. Hij had weinig op met de geseculariseerde religie van de rede. Hij, de voormalige koopmansleerling, beschouwde de rede als een leerling-verkoopster. Net zoals zij loopt de rede overal heen, waar haar chef, de 'wil', haar heen stuurt. De `wil' is geest noch moraal en evenmin historische rede. 'Wil' is het vitale dat tegelijk zwanger is van onheil: een eindeloze keten van dood, verderf en vijandschap brengt hij aan het licht. In zijn tijd is Schopenhauer een tegendraadse figuur. Hij werd niet bezield door de begeerte van het scheppen, maar door de kunst van het nalaten: deze 'rationeelste filosoof van het irrationele' (Thomas Mann) ontwierp een aangrijpende filosofie van het geremde handelen. Zijn droom: een wereld die opnieuw overgaat in het `interesseloze' spel van de muziek. Een droom van de verzoening die, onder allerlei moeilijkheden verborgen, later ook Wittgenstein en Adorno hebben gedroomd. Wanneer Schopenhauer droomt, wil hij gevrijwaard blijven voor de macht van een werkelijkheid die voor hem een nachtmerrie is geworden. Hij beschermt zich daartegen door de nachtmerrie in de kern van zijn filosofie te integreren. Tegen het eind van zijn leven zei hij eens: 'Een filosofie waarin men tussen de regels door niet de tranen, het geween en tandengeknars en het getier van een algemene wederzijdse uitroeiing hoort, is geen filosofie.'
Met het oog op de Franse revolutie had Kant, de wegbereider van de 'wilde jaren van de filosofie', geschreven: 'Zulk een fenomeen in de geschiedenis van de mensheid wordt niet meer vergeten, omdat het in de menselijke natuur een aanleg en een vermogen ten goede aan het licht heeft gebracht. Iets dergelijks zou geen politicus uit de loop der dingen hebben afgeleid.'
Gebeurtenissen die door ons niet meer worden vergeten, heten Auschwitz, de Goelagarchipel en Hirosjima. De hedendaagse wijsbegeerte moet opgewassen zijn tegen datgene wat in deze gebeurtenissen tot uiting komt. Men zal op Schopenhauer moeten teruggrijpen om onze tijd te kunnen verstaan. Niet alleen Schopenhauers pessimisme, maar ook zijn filosofie van het resoluut geremd zijn en van de weigering geeft elan aan zijn denken.
Schopenhauer is een filosoof uit het begin van de negentiende eeuw. Dat wordt gemakkelijk vergeten. Omdat zijn invloed zich pas zo laat heeft doen gelden. Hij werd in 1788 in Danzig geboren. Zijn jeugd bracht hij in Hamburg door. Europa leerde hij kennen tijdens de grote reizen met zijn ouders. Zijn vader, een rijke handelsmagnaat, wilde een koopman van hem maken. Schopenhauer werd filosoof, begunstigd door de dood van zijn vader en met de hulp van zijn moeder met wie hij later op gespannen voet kwam te staan. Schopenhauers hartstocht voor de filosofie ontspruit aan zijn verwondering over de wereld, de oudste drijfveer tot de filosofie. Omdat hij een vermogen had geërfd, kon Schopenhauer voor de filosofie leven; hij hoefde er niet van te leven. Hij slaagde er niet in tot de academische wereld van de filosofie door te dringen. Ten slotte gaf hij op hiernaar te streven. Dat is hem ten goede gekomen: de existentiële drijfveer die hem tot filosoferen aanzette, werd voor hem niet door de academische wereld afgevlakt. Hij bleef zijn scherpe kijk behouden. Hij zag hoe naakt de koningen op Duitse leerstoelen zijn, hoe carrièrewensen, zucht naar oorspronkelijkheid en handelsgeest zwak door het fijn gesponnen web van het systeem heen schijnen.
Zijn hoofdwerk, Die Welt als Wille und Vorstellung, ontstond tussen 1814 en 1818. Hij beëindigde deze levensfase in het besef dat hij zijn eigenlijke levenstaak had vervuld. Daarna wilde hij voor het publiek verschijnen en moest hij tot zijn ontzetting constateren dat niemand naar zijn colleges wilde komen luisteren. Nog voor hij had kunnen optreden, verdween hij van het toneel.
Recensie
door
Tsenne Kikke
De vertaling van deze biografie illustreert de actuele betekenis en aantrekkingskracht die Arthur Schopenhauer (1788-1860) onmiskenbaar heeft. Het boek is goed leesbaar. Soms laat de auteur zich wel wat al te zeer meeslepen door zijn gedachtestroom en zijn vlotte pen met grote aandacht voor smakelijke details. Het leven van 'de filosoof van het pessimisme' wordt met verve geplaatst in het politieke en culturele klimaat van Duitsland tijdens de 19e eeuw. Daardoor ontstaat feitelijk het gevaar dat de aandacht onvoldoende gericht wordt op de inhoud van Schopenhauer's denken. Aan de methodische ontvouwing hiervan gaat de auteur wat snel voorbij.
Maar het boek is enthousiast geschreven. Het getuigt van grote bewondering voor de 'wilde jaren van de filosofie': Kant, Hegel, de jonge Marx, 'zo opwindend en opgewonden was er nog nooit gedacht'. De bewondering voor al hetgeen filosofie soms te denken geeft en te zeggen heeft, draagt de auteur op zijn lezers over.
|