|
|
De kunst van het ouder worden
|
|
Joep Dohmen & Jan Baars
|
Type:
|
Hardcover
|
|
Uitgever:
|
Ambo | Anthos
|
|
Gewicht:
|
600 gram
|
|
Aantal Pagina's:
|
480
|
|
ISBN:
|
90-263-2256-9
|
|
ISBN-13:
|
978-90-263-2256-3
|
|
Categorie:
|
Filosofie
|
|
Richtprijs:
|
€ 29,95
|
Korte Inhoud
In de laatste eeuw is onze gemiddelde levensverwachting meer dan verdubbeld. Veel is al gezegd over de economische, biologische en medische gevolgen daarvan. Maar wat betekent ouder worden eigenlijk? Is het de laatste reis naar de dood of een diep en intens ervaren afsluiting van het leven? Is het een kwestie van vooral proberen 'jong te blijven' of heeft de ouderdom zijn eigen onvervreemdbare kwaliteiten?
In De kunst van het ouder worden gaan Joep Dohmen en Jan Baars in de geschiedenis van de filosofie op zoek naar antwoorden op deze vragen. Zij brengen bekende en minder bekende teksten over ouderdom van klassieke tot hedendaagse denkers bijeen - van Plato en Aristoteles tot Bertrand Russell en Simone de Beauvoir, van Cicero tot Nietzsche. Ook zijn teksten opgenomen van literaire auteurs als Dante, Petrarca en Montaigne.
Uittreksel
Blz. 11: Inleiding
In de loop van de laatste honderdvijftig jaar is de levensverwachting bij de geboorte in rijke landen zoals Nederland meer dan verdubbeld: voor mannen was deze in 1860 ongeveer zevenendertig jaar, nu bijna achtenzeventig jaar; voor vrouwen was de levensverwachting honderdvijftig jaar geleden ongeveer achtendertig jaar, nu tweeëntachtig jaar. In historisch perspectief is dit een enorme verandering, aangezien de gemiddelde levensverwachting nooit hoger was dan zo'n dertig, veertig jaar en vaak zelfs lager. Dit betekent niet dat mensen vroeger niet oud of zelfs zeer oud werden, maar dat tegenwoordig veel meer mensen relatief hoge leeftijden bereiken dan ooit tevoren het geval is geweest. Ouder worden is geen uitzondering meer maar eerder de regel, of in elk geval een statistisch gefundeerde verwachting. De overheden van de landen waar deze ontwikkeling zich voordoet, hebben de handen vol om dit in goede banen te leiden. Daarbij gaat het steeds weer om de financiële gevolgen van die grote aantallen ouderen die aanspraak maken op pensioenen en zorgvoorzieningen. Het gevolg daarvan is dat over ouder worden vooral wordt gesproken in budgettaire termen. Er wordt daarentegen nog te weinig nagedacht over de mogelijke betekenissen van dit veranderende levensperspectief.
Een manier om daaraan tegenwicht te bieden is na te gaan wat er in de geschiedenis van de filosofie over ouderdom te vinden is. Ouder worden is immers van alle tijden. Wie de gangbare handboeken en overzichtswerken opslaat, raakt echter algauw teleurgesteld. Het is duidelijk dat er in de geschiedenis van de filosofie, van Plato tot en met Heidegger, erg veel is nagedacht over de dood. Het ouder worden lijken de filosofen echter overgeslagen te hebben.
Dit is overigens in de theologie niet anders, en ook de historici hebben zich tot een jaar of twintig geleden nauwelijks bekommerd over de vraag hoe er in het verleden werd gedacht over de ouderdom of hoe er met ouderen werd omgegaan.' Intussen zijn de historici wel degelijk aan het werk gegaan: er zijn intussen enkele omvangrijke studies gepubliceerd over ouderdom in de klassieke Griekse en Romeinse tijd, in de middeleeuwen en de daaropvolgende eeuwen. Het is duidelijk dat veranderingen in het heden ook het verleden veranderen. In elk geval veranderen de vragen die aan dat verleden gesteld worden.
De teleurstelling over de achterblijvende filosofie vormde het begin van onze zoektocht: hebben al die fascinerende filosofen dan werkelijk nooit nagedacht over ouder worden? Allereerst moet gezegd dat er uitzonderingen zijn. Cicero en Simone de Beauvoir zijn twee filosofen die beiden een zelfstandig filosofisch werk aan het ouder worden hebben gewijd. Dan zijn er levensfilosofen zoals Seneca, Montaigne en Schopenhauer die in hun werk regelmatig terugkeren naar de betekenis en de kunst van het ouder worden. Vervolgens blijken opmerkelijk veel filosofen wel degelijk aandacht besteed te hebben aan het ouder worden, al gebeurde dit vaak in de marge van hun werk. Als men vanuit de focus 'ouder worden' gaat zoeken, blijkt er toch een verborgen schat te liggen. Door intensief speurwerk konden we de hier gepubliceerde teksten verzamelen. Veel teksten van filosofen over ouder worden worden in deze bundel voor het eerst gepresenteerd. Sommige andere teksten waren al wel bekend, maar om andere redenen; dat het ook of vooral over ouder worden ging, werd eerder niet onderkend.
Waarom was er voorheen minder belangstelling voor het ouder worden en veel meer aandacht voor de dood? Een reden zou kunnen zijn dat de dood veel meer dan tegenwoordig op alle leeftijden toesloeg en daarmee een belangrijke rol speelde in elk denken aan de toekomst. Wie gezond oud werd, prees zich gelukkig en de velen die onbehandelbare kwalen hadden, vormden nauwelijks een inspirerend onderwerp. Het was nauwelijks realistisch om een belangrijke activiteit zoals reizen uit te stellen totdat iemand de 'ouderdom' bereikt zou hebben, zoals momenteel gebruikelijk is geworden. Zoiets als het ouderdomspensioen waardoor 'oudere' maar gezonde mensen niet meer hoeven te werken, is pas laat in de twintigste eeuw voor veel mensen realiteit geworden. De nabijheid van de dood inspireerde eerder tot nadenken over hetgeen er na die dood zou kunnen gebeuren en hoe dat samen zou kunnen hangen met de manier waarop men zich in het leven gedroeg. Voor zover de verwachting van een 'eeuwig leven' verloren is gegaan, is het tijdsperspectief van het leven - heel opmerkelijk - juist korter geworden. Wie alleen maar dit leven op aarde heeft, terwijl er intussen steeds meer te beleven valt, krijgt te maken met een nieuw soort levenshaast die in de komende decennia de 'grijze sector' nog flink zal aanjagen. Moderne mensen staan op een andere manier in de tijd.
Wat valt er te leren van een geschiedenis waarin men voornamelijk in de marge van de moraal en levensbeschouwing heeft nagedacht over het ouder worden? Een belangrijk antwoord is dat men in levenssituaties waarin weinig controle over bedreigingen als ziektes, infecties en besmetting mogelijk was, meer ingesteld moest zijn op het onder ogen zien van datgene aan het leven wat niet beheersbaar is en wat zo goed als mogelijk geaccepteerd moest worden. Doordat de beheersing van talloze crisissituaties intussen veel effectiever is geworden, is onze levensverwachting gestegen. Als we doodgaan komt dat, zo menen we, omdat er nog geen geneesmiddel tegen een kwaal gevonden is of omdat er medische fouten gemaakt worden. Ouderdom wordt tegenwoordig soms zelfs als een ziekte beschouwd die kan worden overwonnen, in plaats van als een natuurlijk fenomeen. Tegenwoordig zijn maakbaarheid en beheersing van het leven dominant. In algemene zin kunnen we uit de geschiedenis leren dat de moderne poging tot beheersing één ding is, maar de kunst van het ouder worden nog iets heel anders.
Recensie
door
Tsenne Kikke
Na een thematische inleiding presenteren de samenstellers iets meer dan vijftig teksten van gerenommeerde auteurs over de/hun ouderdom en de wijze om ermee om te gaan. Deze bronnenverzameling begint met auteurs uit de klassieke oudheid en loopt over middeleeuwen en renaissance, moderne tijd en de twintigste eeuw tot zeven teksten van hedendaagse auteurs. De teksten zijn zowel uit het oeuvre van vakwijsgeren als van vrijere denkers en literatoren. De middeleeuwen, en met name de theologische en mystieke teksten uit die periode, zijn opmerkelijk ondervertegenwoordigd, waardoor het perspectief op een vaak gethematiseerd verband tussen ouderdom en hiernamaals uit het perspectief verdwijnt. De relatie tussen ouderdom en dood laat zich natuurlijk niet ontkennen en krijgt dan ook wel aandacht; volgens de redacteuren verdringt de aandacht van filosofen voor de dood dan ook die voor de ouderdom.
De bundel geeft een minimum aan thematisch kader bij het onderwerp en laat de teksten voor zichzelf spreken. Als bronnenboek uiterst bruikbaar, maar onvolledig.
- dr. P.A.A.H.M. v. Gennip -
|