|
|
Cleopatra - een vrouwenleven
|
|
Originele titel: Cleopatra - a Biography
Stacy Schiff
|
Type:
|
Paperback
|
|
Uitgever:
|
Ambo | Anthos
|
|
Gewicht:
|
670 gram
|
|
Aantal Pagina's:
|
374
|
|
ISBN:
|
90-263-2142-2
|
|
ISBN-13:
|
978-90-263-2142-9
|
|
Categorie:
|
Biografie
|
|
Richtprijs:
|
€ 24,95
|
Korte Inhoud
In deze fascinerende biografie beschrijft auteur Stacy Schiff Cleopatra als een groot heerseres die legers commandeerde, een vloot opbouwde en grote invloed uitoefende op het financiële stelsel. Stacy Schiff laat zien dat Cleopatra meer dan tweeduizend jaar na haar dood nog steeds tot onze verbeelding spreekt.
Op haar achttiende werd Cleopatra koningin en daarmee was ze in één klap beroemd. Speculatie en aanbidding, roddel en achterklap vielen haar ten deel. Ze kreeg een kind van Julius Caesar en later nog drie kinderen van diens opvolger Marcus Antonius. Op haar 39ste vond ze de dood.
In de tweeduizend jaar na haar dood hebben velen over haar gesproken en geschreven, onder wie de grootste schrijvers en dichters. Ze is vereeuwigd in vele schilderijen en beelden, en er zijn opera's over haar gecomponeerd. In later tijden werd haar naam verbonden aan een planeet, een computerspel en een sigarettenmerk, aan fruitautomaten en stripteaseclubs. Haar geschiedenis werd misbruikt door moralisten en vrouwenhaters, maar haar leven vormde ook een voorbeeld voor velen. Cleopatra werd een mythe, en meer dan dat.
Stacy Madeleine Schiff (geboren op 26 oktober 1961 te Adams, Massachusetts, USA) is een Amerikaans schrijfster van nonfictie. Ze schrijft tevens voor onder andere The New Yorker, The New York Times, The Washington Post, The Los Angeles Times en The Boston Globe. Met haar biografieën won Stacy Schiff diverse prijzen waaronder in 2000 de Pulitzer Prize. Stacy Schiff woont in New York City.
'Een prachtige schildering van een bewogen vrouwenleven. Cleopatra is een goed gedocumenteerde biografie, maar leest als een spannende historische roman.' - Rosita Steenbeek -
Uittreksel
Blz. 19: Cleopatra was een Griekse vrouw, maar haar geschiedenis werd geschreven door mannen wier toekomst aan Rome verbonden was, voor het merendeel rijksambtenaren. Hun historische methoden blijven duister. Ze noemen zelden hun bronnen. Ze gaan voor een groot deel af op de herinnering. Naar moderne maatstaven zijn het polemisten, apologeten, moralisten, fabeldichters, recyclers, mensen die aan knip- en plakwerk doen, broodschrijvers. Zo moet je hen dus lezen. Ondanks zijn eruditie produceerde Egypte geen goede geschiedschrijvers. Hoe gebrekkig deze bronnen ook zijn, het zijn de enige die we hebben. Er bestaat geen consensus over de basisfeiten van Cleopatra's leven, zoals wie haar moeder was, hoelang ze in Rome heeft gewoond, hoe vaak ze zwanger is geweest, of ze getrouwd was met Antonius, wat er plaatsvond tijdens het gevecht dat haar lot bezegelde en hoe ze aan haar eind kwam. Ik heb zo veel mogelijk rekening gehouden met de typische kenmerken van elke schrijver: is het een gewezen bibliothecaris of een roddelaar, heeft hij Egypte met eigen ogen gezien, heeft hij een hekel aan dat land, heeft hij een probleem met vrouwen, schrijft hij met de geestdrift van een Romeinse bekeerling, wil hij een oude rekening vereffenen, zijn keizer behagen, zijn hexameters perfectioneren? (Ik heb weinig gebruikgemaakt van Lucanus. Hij verscheen al vroeg ten tonele, vóór Plutarchus, Appianus of Dio. Verder was hij een dichter en een sensatiezoeker.) Ook al is een relaas niet tendentieus of warrig, het is toch niet altijd te vertrouwen, doordat de schrijvers vaak overdrijven. Zoals ik al zei, er bestaan in de oudheid geen nuchtere, onopgesmukte verhalen. Hun doel is de lezer te verbluffen. Ik heb niet geprobeerd de hiaten op te vullen, al heb ik soms de diverse mogelijkheden op een rijtje gezet. Wat louter waarschijnlijk lijkt, blijft hier louter waarschijnlijk. Het onverzoenlijke wordt niet verzoend. Ik heb de dingen in hun grotere verband geplaatst. Inderdaad vermoordde Cleopatra haar broers en zusters, maar Herodes vermoordde zijn kinderen. (Achteraf klaagde hij dat hij 'de ongelukkigste vader ter wereld' was. En zoals Plutarchus opmerkt, was zulk gedrag normaal voor een vorst.
Cleopatra was misschien niet mooi, maar haar rijkdom - en haar paleis -overdonderde de Romeinen. Aan de ene kant van de Middellandse Zee ziet alles er anders uit dan aan de andere. Het onderzoek van de afgelopen decennia naar vrouwen in de oudheid en naar het hellenistische Egypte heeft ons een completer beeld gegeven. Ik heb geprobeerd de slotscènes van haar biografie sober te beschrijven; juist hier wordt er zelfs door de nuchterste kroniekschrijvers vaak een melodrama van gemaakt. Maar soms zijn er gegronde redenen om het drama toe te laten. Cleopatra's tijd wordt gekenmerkt door meer dan levensgrote, intrigerende persoonlijkheden. Als het tijdvak ten einde loopt, verdwijnen de grootste acteurs abrupt van het toneel. Daarna stort de wereld in.
Er is veel wat we niet weten van Cleopatra, maar er is ook veel wat ze zelf niet wist. Ze wist niet dat ze in de eerste eeuw voor Christus leefde, in het hellenistische tijdperk, want dat zijn begrippen uit later tijd. (Het hellenistische tijdperk begint met de dood van Alexander de Grote in 323 v.Chr. en eindigt 293 jaar later met de dood van Cleopatra. De beste omschrijving ervan is misschien dat het een Grieks tijdperk was waarin de Grieken geen rol speelden. Ze wist niet dat ze Cleopatra VII was, onder andere omdat ze eigenlijk de zesde Cleopatra was. Ze heeft nooit iemand gekend die Octavianus heette. De man die haar versloeg en afzette, die haar tot zelfmoord dreef en zo haar beeld voor het nageslacht bepaalde, heette oorspronkelijk Gaius Octavius Thurinus. Toen hij een rol ging spelen in Cleopatra's leven, noemde hij zich al Gaius Julius Caesar naar zijn vermaarde oudoom, haar minnaar, die hem in zijn testament had geadopteerd. We kennen hem nu als Augustus, een titel die hij drie jaar na Cleopatra's dood aannam. Hier verschijnt hij ten tonele als Octavianus; twee Caesars zijn er - als altijd - één te veel.
De meeste plaatsnamen zijn sinds de oudheid veranderd. Zo heet Berytus nu Beiroet; ik heb steeds gekozen voor de moderne benaming. Een plaats als Pelusium bestaat niet meer; het zou nu ten oosten van Port Said liggen bij de ingang van het Suezkanaal, maar het blijft in dit boek Pelusium. Caesars rivaal heet hier Pompeius, niet Gnaeus Pompeius Magnus. Het landschap is in veel opzichten veranderd; kustlijnen zijn verzonken, moerassen opgedroogd, heuvels verdwenen. Alexandrië is tegenwoordig vlakker dan in de tijd van Cleopatra. Het kent zijn oude stratenplan niet meer, het is niet langer blinkend wit. De Nijl ligt drie kilometer verder naar het oosten. Het stof, de zwoele zeelucht, Alexandriës vervagende purperen zonsondergangen zijn nog dezelfde. De menselijke natuur blijft opmerkelijk gelijk, de fysica van de geschiedenis is niet veranderd. Berichtgeving uit de eerste hand kan nog steeds de meest uiteenlopende vormen aannemen. Al meer dan tweeduizend jaar is een mythe in staat een feit te verdringen. Tenzij expliciet vermeld zijn alle jaartallen vóór Christus.
Recensie
door
Tsenne Kikke
Stacy Schiff kreeg in 2000 een Pulitzer Prize voor haar biografie van Vera Nabokov. Met 'Cleopatra' tracht Schiff komaf te maken met de vele clichés over Cleopatra VII, de meest bekende van de 12 Cleopatra's die de wereldgeschiedenis zijn ingegaan.
Cleopatra VII Philopator leefde van januari 69 v.Chr. tot en met 12 augustus 30 v.Chr. Haar familie was oorspronkelijk van Grieks-Macedonische afkomst.
Stacy Schiff beschrijft wel degelijk een totaal ander type Cleopatra dan deze die we gewoon zijn. Ze was helemaal niet de wulpse verleidster, maar een intelligente, zelfbewuste vrouw, barstend van zelfvertrouwen. Geslepen was ze ook. Dat moest ze wel zijn om tweeëntwintig jaar lang aan de macht te blijven in een uiterst woelige tijd. Ze was zelfs geslepen in het uitkiezen van haar minnaars.
Ten eerste: Julius Caesar leerde ze kennen toen haar broer, met wie ze naar aloude familietraditie getrouwd was, zich van haar probeerde te ontdoen. Nieuwsgierigheid had Caesar naar Cleopatra's thuisstad Alexandrië gedreven, want daar was zijn aartsvijand Pompeius uit de weg geruimd. Cleopatra's broer had die klus voor hem geklaard. Cleopatra, die Pompeius' zijde had gekozen, besefte dat ze dringend van kamp moest veranderen. Ze liet zich in een jutezak in Caesars vertrekken binnensmokkelen. Caesar was 52, Cleopatra 21. Schiff acht het niet uitgesloten dat ze nog maagd was. Haar broer/gemaal was dertien, te jong, zo schrijft Schiff, om zijn echtelijke plichten te vervullen. Het was dus eerder een verstandshuwelijk, en hij zag in zijn zuster eerder een geduchte rivale, wat niet meteen bevorderlijk is voor een harmonieus huwelijksleven. De jongen had nog twee jaar te leven, tot Cleopatra hem discreet liet vermoorden. Ook dat was in hun familie de onvermijdelijke gang van zaken.
Wat er zich afspeelde nadat Cleopatra uit de jutezak was gestapt kan Schiff ons niet vertellen, maar Caesar moet diep onder de indruk zijn geweest. Ook hij veranderde van kamp en koos resoluut partij voor Cleopatra. Veel langer dan gepland bleef hij in Alexandrië. Hij voerde oorlog om de troon voor haar terug te winnen; een oorlog, gekend onder de naam 'Alexandrijnse Oorlog', verwekte een zoon bij haar, en keerde met tegenzin naar Rome terug.
Het is zelfs niet voor 100% zeker dat Caesar de vader was van de kleine Caesarion, die kort na zijn vertrek werd geboren. Caesar was vermoedelijk onvruchtbaar en liet in zijn testament opnemen dat hij zijn achterneef, de latere keizer Augustus, als zijn zoon adopteerde. Van Caesarion repte hij in dat testament met geen woord, en ook Cleopatra werd niet vermeld, hoewel ze op die fatale 15 maart 44 voor Christus, toen Caesar vermoord werd, bij hem in Rome woonde. 'Cleopatra heeft Caesars ondergang in de hand gewerkt', schrijft Schiff. 'Zij wekte bij Caesar het absolutistische ideaal en ze stond klaar om keizerin van Rome te worden.' En ook: 'Ze wekte zijn hebzucht.'
De volgende Romeinse veldheer die bij Cleopatra bleef hangen, heette Marcus Antonius. Ook hij stak zijn nek ver uit voor haar. De twee sloten een pact dat ze 'de Onnavolgbare Levensgenieters' noemden en leefden uitbundig volgens dit motto. Toen alles fout begon te lopen, bedachten ze een meer toepasselijke naam: 'Gezellen tot in de Dood'.
Na Marcus Antonius had Gaius Julius Caesar Octavianus - de latere keizer Augustus - moeten volgen, maar die bleek immuun voor haar rijkdom en macht. Zelfs haar belangrijkste troef haalde hem niet over de streep: haar verwantschap met de roemrijke Alexander de Grote. Cleopatra was een rechtstreekse afstammeling van Ptolomaeus, een veldheer uit Macedonië die aan de zijde van Alexander de Grote had gestreden en mogelijk zelfs zijn halfbroer was. Cleopatra was met andere woorden geen Egyptische, maar een Griekse.
Octavanius versloeg Marcus Antonius, die geen andere uitweg zag dan zelfmoord. In de dagen die volgden probeerde Cleopatra Octavianus tevergeefs ervan te overtuigen dat ze een cruciale bondgenoot voor hem kon zijn. Octavianus wilde haar als gevangene door de straten van Rome laten lopen. Hij zag haar als een kostbare trofee. Toen het voor de koningin duidelijk werd dat haar lot bezegeld was, slaagde ze erin zelfmoord te plegen. De overlevering wil dat Cleopatra 'een cobra aan haar boezem drukte', maar vermoedelijk heeft ze gif geslikt. Haar laatste wens werd ingewilligd: ze werd naast Marcus Antonius begraven. Egypte werd een Romeinse provincie en Cleopatra een legende.
En, van zodra je het boek hebt uitgelezen, staat er niet anders op dan de verfilming ervan af te wachten met in de hoofdrollen Angelina Jolie en Brad Pitt, misschien?
|