Bekentenissen

Recensie

door Tsenne Kikke

---

Een jaar geleden berichtte het 'Nederlands Dagblad' over de bekering van Nina Hagen (1955). De stap van de provocerende rockzangeres naar het christelijk geloof lijkt groot. Toch komt de belangstelling van Fräulein Hagen voor religieuze zaken niet uit de lucht vallen.

Al in de jaren tachtig legt ze een indrukwekkende versie van het aloude 'Ave Maria' vast en de woorden hemel en hel komen in de jaren zeventig al veelvuldig voor in haar vocabulaire. Vanaf de jaren negentig vertoont de zangeres zich regelmatig in Bhagwankledij compleet met kaalgeschoren hoofd en voorhoofdsstip.

'De zoveelste publiciteitsstunt', schrijven Duitse kranten, die inmiddels hun buik vol hebben van de nadrukkelijk aanwezige zangeres. Wie nieuwsgierig is naar de achtergronden van Nina Hagens doop in een Evangelisch-Reformierte Kirche even over de Nederlandse grens kan zijn hart ophalen aan Hagens autobiografie. Net als kerkvader Augustinus beschrijft Nina Hagen haar heidense leven vanuit het perspectief van haar huidige relatie met Jezus Christus.

'Bekentenissen' is fascinerende lectuur. Niet omdat Nina Hagen een stilistisch hoogstandje heeft afgeleverd, maar omdat haar leven in niets lijkt op dat van wie dan ook. Ook het grote aantal privéfoto's maakt dit boek aantrekkelijk. De kleine Nina groeit op in Oost-Berlijn. Vader Hans Hagen laat moeder, zangeres en actrice Eva Maria in de steek. Eva Maria krijgt een relatie met Wolf Biermann, een kritische dichter/zanger die scherp in de gaten wordt gehouden door de geheime politie. Vriendelijk geformuleerd staat Nina's jeugd in het teken van vrijheid, maar verwaarlozing is een betere omschrijving. Haar opvoeders trekken pas aan de bel als Nina's leven volledig is ontspoord met enkele vroege, traumatische abortussen als gevolg. Wolf Biermann wordt het land uitgezet en Nina volgt haar stiefvader. In Londen ervaart ze de opkomst van de punkbeweging en ze neemt deze energieke muzikale bagage mee naar West-Berlijn. Met de Nina Hagen Band vermengt ze dramatische opera-elementen met rauwe Neue Welle muziek. Het Duitstalige album Unbeschreiblich Weiblich (1978) is muzikaal vernieuwend en tekstueel anarcho-feministisch. De band valt na het uitbrengen van het tweede album Unbehagen (1979) uiteen. Een kortstondig muzikaal en cinematografisch avontuur met de Nederlandse rockster Herman Brood volgt begin jaren tachtig.

Brood is volledig in de ban van de extravagante zangeres. Trots bazuint hij rond dat hij en Hagen trouwplannen hebben, maar die worden in 'Bekentenissen' volledig naar het rijk der fabelen verwezen.

Nina Hagen ziet met terugwerkende kracht de hand van Jezus in haar levensverhaal, met uitzondering van de periode die ze in Amsterdam in de nabijheid van Brood doorbrengt. De drugs die in grote hoeveelheden dagelijks worden ingenomen, leiden tot een spoor van vernieling.

'Het is een wonder dat ik nog leef en zonder Jezus was dat niet het geval geweest', schrijft Hagen stellig. Gitarist Ferdi Karmelk, vader van Nina Hagens dochter, overlijdt wél aan de gevolgen van zijn overmatige gebruik.

De atheïstisch opgevoede zangeres leert de Bijbel kennen dankzij een oude tante, die ze met ere noemt. De naam Jezus duikt tijdens crisismomenten op, maar Hagen blijft lang 'op de vlucht voor de waarheid', zoals ze het zelf formuleert. Nog tientallen jaren zoekt ze ondermeer in een Indiase ashram naar een universele religie. Zodra ze merkt dat een van de goeroes haar bedriegt, reageert ze radicaal en noemt ze alle pogingen een overkoepelende spirituele waarheid te vinden het 'misleidende werk van de duivel'.

Psalm 139 laat haar zien dat een mens niet een willekeurige verzameling atomen is die na zijn of haar dood weer opgaat in een groter geheel, maar dat God ieder mens persoonlijk kent. Zodra ze dit inziet, staat niets een definitieve toetreding tot het christendom meer in de weg.

De zoektocht naar het vinden van de ware kerk verloopt nogal beschamend. Ze komt erachter hoe verbrokkeld het huidige christendom is. De Rooms-Katholieke Kerk valt af vanwege de vele misbruikschandalen, het antisemitisme waarin de Lutherse Kerk wortelt, vormt ook al een belemmering. Uiteindelijk komt Nina Hagen terecht bij pastor Kalle ter Horst van de Evangelisch-Reformierte Kirche te Schüttorf, die ze ontmoet bij een vredesdemonstratie: 'We moeten niet alleen bidden, maar ook zuinig zijn op de schepping', verklaart ze haar keuze voor een activistische gemeenschap.

Ze laat zich dopen en zegt dat ze nu eindelijk de persoon is geworden, zoals God die heeft bedoeld.

Hagens nieuwste cd Personal Jesus (2010) is gevuld met gospelmuziek. Haar stem klinkt gebarsten en veel lager dan voorheen. De gekke bekken zijn gebleven en ook haalt ze nog altijd clowneske capriolen uit op het podium. Hagens optredens doen denken aan de manier waarop Gerard Reve omging met zijn bekering; bij hem wist je evenmin wat hij meende en wat niet. Maar over de intentie van het boek 'Bekentenissen' is maar één interpretatie mogelijk: Hagens bijzondere zoektocht naar Jezus is authentiek en ontroert door zijn oprechtheid.

- Recensie door Johan Bakker -

De titel van Hagen's boek Bekenntnisse ('Bekentenissen') roept voor de kenners van het autobiografische genre direct associaties op met een van de bekendste vertegenwoordigers van dit genre. Ergens tussen 397 en 398 schreef Sint Augustinus, misschien wel de grootste kerkvader van de christelijke traditie, zijn Confessiones, dat - jawel - 'bekentenissen' (of 'belijdenissen') betekent.

En daar houdt de overeenkomst niet op. Augustinus wilde over zijn leven verhalen zoals hij er ná zijn bekering tot het christendom op terugkeek. Hij becommentarieert zijn 'heidens' leven vanuit christelijk perspectief, vol met verzuchtingen en excuses over waaraan hij zich ooit had bezondigd toen hij Christus nog niet kende. Datzelfde doet Nina Hagen. De rock bitch van de DDR kijkt vanuit haar nieuw gevonden geloof in Jezus Christus terug op haar turbulente leven. "Ondanks de openbaring [van Jezus] ben ik duizend keer ternauwernood aan de hel ontsnapt."

Hagen doorspekt haar autobiografie met Bijbelcitaten die haar toepasselijk lijken. Op het einde schrijft ze zelfs een brief van God aan haar gericht, die aan elkaar hangt van teksten uit de Heilige Schrift. Hagen leest haar leven door het oog van de Bijbel. Zij gaat daarin zo ver dat ze parallellen lijkt te suggereren tussen haar leven en dat van Jezus. Zo sluipt zij samen met haar jeugdvriendin Eva elke zondagochtend naar de evangelische kerk, niet omdat ze wist wat er gebeurde, maar omdat ze de sfeer zo fijn vond ("het is daar super, ze hebben een grappige clown"). Haar vader gaat haar op een zondagochtend zoeken, vindt haar bij de ingang van de kerk en roept snikkend uit: waar ben je geweest? Hagen antwoordt daarop: in de kerk natuurlijk! Een overduidelijke parallel met het verhaal uit het Lucas-evangelie over Maria en Jozef die hun kind in de Tempel van Jeruzalem terugvinden.

Veel critici hebben al opgemerkt dat Hagens autobiografie leest als een achtbaan waarin hilarische taferelen zich moeiteloos mengen met oprechte religieuze lyriek. Hagen staat hiermee in de traditie van het dadaïsme, waaraan ze bijna expliciet verwijst. Als haar kindje Cosma Shiva geboren wordt, zingt ze voor haar een liedje, waarin humor en religie tot een bijna blasfemische mix worden gebracht. Dan zegt Nina "God is je vader" en de kleine antwoordt: "Da, da, ABBA!" 'Abba' staat hier natuurlijk voor het Aramese woord dat Jezus voor zijn Vader pleegde te gebruiken: 'vadertje'. Deze passage deed me direct denken aan het dadaïsme en aan diens 'oprichter' de Duitser Hugo Ball (1886-1927).

De dadaïsten vertegenwoordigden in het Europese interbellum een radicale vorm van het expressionisme: de wereld was gevallen en beyond salvation. Dadaïsten als Tzara, Janco, Huelsenbeck, Arp en Richter probeerden door absurdistisch theater en nietszeggende klankgedichten de taal en daarmee de werkelijkheid te ontmantelen. In vooral het werk van Ball zie je dat de absurditeit van 'dada' en een bepaalde religieuze overtuiging elkaar zeker niet uitsluiten. Als Ball zich uiteindelijk - net als Augustinus en Hagen - tot het christendom (in zijn geval het katholicisme) bekeert, interpreteert hij zijn vroegere dada-leven in het licht van zijn nieuw gevonden geloof. Bovendien schreef ook Ball, net als Hagen en Augustinus, een autobiografie (Flucht aus der Zeit) waarin hij meewarig terugkijkt op zijn 'heidens bestaan'. 'Dada' staat dan niet (meer) voor babygebrabbel, maar voor een van zijn lievelingsheiligen: Dionysius de Areopagiet.

Ik ben ontzettend geïntrigeerd door Hagen's verhaal, vooral wanneer zij religie en absurditeit op een serieuze manier verbindt in haar leven. Toch kunnen er ook enkele kritiekpunten worden aangewezen. Ten eerste wordt je werkelijk doodmoe van het lezen. Hagen springt van de hak op de tak, en doet geen moeite om op een gestructureerd haar levensverhaal te vertellen. Ten tweede lijkt de manier waarop ze doorlopend de Bijbel citeert en over haar liefde tot God schrijft, ook gekunsteld, kitsch en ongeloofwaardig. Soms lijkt ook haar nieuwe geloof een 'gadget', waarmee je je leven opsiert en wat je weer wegdoet als de lol eraf is. Bovendien geeft ze vooral anderen de schuld van het overvloedige lijden dat haar ten deel is gevallen: "Ik ben ontelbare keren misleid, belazerd en bedonderd, verlaten door iemand van wie ik hield, maar die meer van drugs hield dan van mij, verraden door verkeerde vrienden en duivelse goeroes."

Nina Hagen's autobiografie is geen gemakkelijk verhaal: niet door de inhoud en niet door haar veeleisende schrijfstijl. Wie echter iets dieper wil graven, merkt een waanzinnig interessante combinatie van absurde humor en diepe religiositeit. Voor de doorbijters.

- Recensie door Drs. Frank G. Bosman -