Het leven van Anselm Grün

Freddy Derwahl

	Type:	Paperback
	Uitgever:	Ten Have
	Gewicht:	320 gram
	Aantal Pagina's:	196
	ISBN:	90-259-6068-5
	ISBN-13:	978-90-259-6068-1
	Categorie:	Spiritualiteit
	Richtprijs:	€ 18,25

Korte Inhoud

De uitstraling van Anselm Grün en het wereldwijde succes van zijn boeken maken nieuwsgierig. Wie is deze man eigenlijk?

Dat Anselm Grün monnik is en woont in de benedictijnenabdij Münsterschwarzach weten veel mensen. Dat hij benedictijnse spiritualiteit combineert met inzichten uit de psychologie en filosofie spreekt velen aan. Maar wat is zijn achtergrond, zijn geschiedenis?

Freddy Derwahl schetst Grün als de vrome, hardwerkende man die hij is, trouw aan zijn kerk en roeping. Maar zijn twijfels als jonge monnik en gevoelens van verliefdheid komen ook aan bod. Zijn ontwikkeling wordt geplaatst in zijn familiegeschiedenis, de cultuur (de jaren zestig) en de theologie van zijn tijd. Met name het Tweede Vaticaans Concilie speelt hierin een belangrijke rol.

Het boek begint en eindigt met impressies van het dagelijkse kloosterleven van Grün. Naast de tekst bevat Het leven van Anselm Grün 32 paginas met kleurenfotos.

Freddy Derwahl is journalist voor onder andere Frankfurter Allgemeine en Der Zeit. Hij heeft veel boeken op zijn naam, waaronder het dubbelportret van paus Benedictus en Hans Küng. Hij schrijft goed en vlot, in een impressionistische, beeldende en persoonlijke stijl.

Uittreksel

Blz. 104: De kunst van de eenvoud

Anselm Grün schrijft zijn boeken als met een passerdoos. Dinsdags en donderdags tussen zes en acht uur buigt hij zich over zijn manuscripten. Dat schema berust niet op toeval, maar is heel precies uitgekiend en heeft eerder te maken met discipline dan met werkervaring. Zo'n uitgebreid takenpakket, als kellenaar van de grote abdij, als spreker die gemiddeld twee lezingen per week houdt en in de weekeinden cursussen geeft, is anders niet haalbaar. Rond driehonderd titels in meer dan dertig jaar noeste schrijfarbeid, betekent gemiddeld tien boeken per jaar. Dat lijkt gigantisch, en is ook buitensporig veel, maar hier schrijft niet een poëet in de kleine uurtjes, maar een zielzorger. En deze zorg noopt tot haast. Een van de centrale begrippen in zijn leven is 'verlossing', 'genezing', en bij zo'n onderwerp draal je niet.

De strenge discipline is niet een verborgen vorm van zelfkastijding, maar eerder een manier om het schrijven in te passen in zijn leven, om zich er goed bij te blijven voelen en het te blijven ervaren als een verdieping en persoonlijke verrijking. De aan het dagelijkse kloosterleven aangepaste tijdsindeling doet vermoeden met hoeveel animo hier wordt gewerkt. Als pater Anselm 's morgens om zes uur aan zijn schrijftafel gaat zitten, is hij al sinds kwart voor vijf op de been. Om vijf uur heeft hij met zijn broeders in het koor de vigilie en de lauden gezongen: psalmen en bijbellezingen over de nachtwake die ten einde loopt en het begin van een nieuwe morgen. De onderwerpen variëren tussen de benauwenissen van de duisternis tot de lof van de schepping. Dan volgt een persoonlijke meditatie, waarbij de gezangen, de gesproken en beluisterde woorden worden `gerumineerd': een soort 'herkauwen', vaak in groter stilte of in de lapidaire vorm van een eindeloos herhalen van het Jezusgebed; een meditatievorm die van de kloosters op de berg Athos is overgewaaid. Ook is dit de tijd voor de Lectio Divina, waarbij men zich beperkt tot het lezen van de Bijbel of de commentaren van de monniksvaders.

Thomas Merton is voor Anselm Grün een voorbeeld. Toen deze Amerikaanse trappist en bestsellerschrijver in de adventstijd van 1946 intrad in de abdij Gethsemani in Kentucky, maanden zijn oversten hem om na het nachtofficium geen gedichten meer te schrijven, en al snel zag ook hij zelf in dat de Lectio hem verder bracht.

Zo vergaat het ook de monnik in de vroege ochtend van Münsterschwarzach: hij gaat niet gewoon zitten en begint te schrijven, maar hij duikt als het ware op uit het gebed. Als hij 's avonds schrijft, heeft hij weliswaar een drukke dag achter de rug, maar vanaf de Mariahymne aan het einde van de completen, even voor achten, is het in de kloosterregel voorgeschreven 'grote zwijgen' al begonnen. Er klinkt geen voetstap meer van de negentig monniken in de gangen, de deuren worden zachtjes open en dicht gedaan, buiten valt de nacht.
Anselm is geen schrijver van meeslepende emoties. Zijn teksten worden gekenmerkt door spirituele diepgang en levenservaring. Dat betekent ook dat hij geen literaire ambities heeft. Naast de ernst van de inhoud geldt alleen een eenvoud, die voor iedereen toegankelijk is. Maar daarin ligt ook de ware kunst. Hij schrijft licht, weloverwogen, maar niet gecompliceerd, puttend uit diepe bronnen, maar altijd ook betrokken op de actualiteit. Waar anderen wachten op de inspiratie, wordt hij gedreven door de 'impuls'. Dit woord valt steeds als pater Anselm het heeft over zijn werkwijze.

Onderwerpen als gebed, meditatie of levenskunst zijn 'oude' thema's. Door de eeuwen heen hebben schrijvers over het geestelijk leven zich er steeds weer aan gewaagd. Sommige dingen zijn vergeten, andere opgedroogd: het moet herontdekt en opnieuw aangeboord worden. Daarvoor is een kracht nodig die weinig van doen heeft met spannende literatuur. Toen hij dertig was, ontdekte Anselm Grün — betrekkelijk laat — zijn schrijverschap. Het was alsof het verborgen in zijn innerlijk had liggen wachten op een doorbraak. Er waren weliswaar bepaalde inspirerende gebeurtenissen, maar dieper lagen de impulsen, die voortkwamen uit zorg en nood. Nood in de vorm van crisissituaties van mensen die hun hart bij hem uitstortten, en zorg als een andere vorm van pastoraat. Wat hij in lezingen en cursussen deelde met zijn medebroeders en met deelnemers aan retraites en cursussen, leidde door de confrontatie met hun reacties tot gedifferentieerde herhaling, verdieping en verheldering.

Hierbij deed Anselm een cruciale ervaring op: het schrijven fungeerde als een voortzetting van gebed en zelfonderzoek met andere middelen. Het schrijven opent een nieuwe bron van inzicht voor hem, een aanvulling op zijn lezingen. Al schrijvend komen inzichten en formuleringen op die bij het gesproken woord niet voldoende worden uitgewerkt of verloren gaan. Hij kent ook de gelukkig makende ervaring van veel schrijvers dat hun werk berust op de deugd van de bescheidenheid: zich eenvoudig laten meedrijven op de stroom die op gang komt tijdens het schrijven, door de concentratie en verbeeldingskracht. Het is zaak om daar zo onpathetisch mogelijk mee om te gaan, dan ontstaat er iets wat de moeite waard is. Het is spannend om al schrijvend dichter bij de kern te komen.

Het schrijven is bij Anselm Grün geleidelijk tot stand gekomen, als bijproduct van de conferenties die ze sinds 1975 in de abdij organiseerden, in eerste instantie als poging om de crisis te bedwingen. Het was ermee begonnen dat graaf Dürckheim, een niet-katholieke leek, ontmoetingen organiseerde tussen ordeleden en psychologen, om van gedachten te wisselen over 'bidden in het monnikschap'.

Van belang is echter ook dat ze bij de gesprekken, ondanks alle sympathie voor oosterse mystiek, geen esoterische zijpaden insloegen, maar een nieuwe bron ontdekten in het eigen erfgoed van de woestijnvaders. In verbinding met zen en de leer van C.G. Jung over de achtergrond van symbolen begon hun woestijn weer te bloeien. Anselm Grüns verhandeling Reinheit des Herzen is ontstaan in deze context. Het verscheen aanvankelijk in het door de abdij Beuron uitgegeven tijdschrift Erbe und Auftrag en werd in 1978 door uitgeverij Kaffke in boekvorm gepubliceerd. Het is zijn 'wereldpremière'. Met zijn slechts 65 bladzijden bevat het in beginsel al wat zijn latere publicaties kenmerkt: korte, eenvoudige zinnen, een rake keuze van citaten die verwijzen naar een geestelijke literatuur — van Johannes Cassianus tot de onontbeerlijke C.G. Jung — die een spectrum opent dat tot dan toe ongekend is in de katholieke literatuur. Veel van wat hier slechts vluchtig wordt aangeroerd, duikt later in steeds nieuwe variaties weer op. De titel, Reinheit des Herzen, komt op het eerste gezicht over als een kwezelachtige stellingname tegen de golf van de seksuele revolutie die in de westerse wereld woedt, maar de basis is solide en praktisch; iets heel anders dan de suikerzoete devoties aan het 'heilige hart'. Die basis ligt in een vergeten, maar eigen christelijke traditie. Er is sprake van de door Luther als Werkerei verdacht gemaakte 'ascese als wapen tegen de ondeugd', en van 'omgang met de gedachten' of van de traagheid als vijand van de 'spankracht van de ziel'.

Net als in het spoedig volgende boekje Demut und Gotteserfahrung, wordt nog een aspect duidelijk. De heilige Benedictus had geput uit de grote rijkdom van de mystiek van de woestijnvaders. Maar inmiddels leek het alsof generaties monniken in de laatste eeuwen hun Regel lazen als een bestuursrechtwetboek en zich concentreerden op details over loonvroomheid, eetgewoonten of gehoorzaamheidsvoorschriften. Voor een monnik gaat het echter niet om de 'zelfverwerkelijking', waar de tijdschriften tegenwoordig bol van staan, maar eenvoudig om het zoeken naar God. De oude vaders uit de Egypische woestijn wisten al dat zelfkennis daarbij een heel belangrijke rol speelt. In de psychologische school van C.G. Jung ontdekt Anselm overal — van titels tot voetnoten — dat van theologen verwacht wordt dat zij de rijke ervaring van bidders uit alle tijden weer toegankelijk zullen maken. Tegelijk wordt hier duidelijk dat psychische gezondheid en morele zuiverheid nauw met elkaar verweven zijn. Een uitgestrekt braakliggend terrein, voor hem als schrijver een voortgaande taak.