|
|
Privacy - Hoe Nederland verandert in een controlestaat
|
|
Rudie Kagie
Korte Inhoud
Na de terroristische aanslagen van 11 september 2001 stelden Amerikaanse autoriteiten dat 'veiligheid boven privacy gaat'. Sindsdien won het idee terrein dat in principe iedereen verdacht is, ook in West-Europa. De geavanceerde opsporingstechnologie was aanvankelijk bedoeld om zware criminaliteit te traceren. Inmiddels blijken cameratoezicht, biometrie, bodyscans, controle van internet en telefonie, datamining, door radiogolven gestuurde chips en andere vondsten effectief gereedschap om 16,5 miljoen Nederlanders mee in de gaten te houden.
In hoog tempo werden maatregelen doorgedrukt die de overheid, het opsporingsapparaat en het bedrijfsleven inzicht geven in het denken, doen en laten van burgers. De vraag wat de risico's zijn als gegevens worden misbruikt, is allang niet hypothetisch meer.
Uittreksel
Blz. 121: We kunnen er gerust van uitgaan dat er geen tweede bedrijf in de wereld is dat zoveel van het doen en laten van de individuele burger weet als Google. Begin jaren negentig ging Google van start als bescheiden onderneminkje van de informaticastudenten Sergey Brin (1973) en Larry Page (1973). Ze hadden een programmaatje ontwikkeld waarmee het mogelijk was om het piepjonge medium internet af te struinen op wat 'zoektermen' ging heten. Deze mogelijkheid sloeg dermate aan dat de garage in Mountain View in Californië binnen een paar maanden moest worden ingewisseld tegen een ruimer bedrijfspand. Vervolgens groeide Google in een duizelingwekkend tempo tot in 2oo8 de beurswaarde van het concern op honderd miljard dollar werd geschat (een verviervoudiging ten opzichte van 2004, toen Google de beursgang maakte). Wereldwijd heeft Google meer dan dertienduizend medewerkers.
Dagelijks verwerkt Google tweehonderd miljoen zoekopdrachten, die resulteren in doorverwijzing naar een van de acht miljard internetpagina's die in het bestand zitten. Het bedrijf floreert mede dankzij de omstandigheid dat wie actief is op internet, sporen nalaat, die in vaktermen een clickstream worden genoemd. Het kan interessant zijn om die sporen commercieel te exploiteren. Hoe intensiever iemand Google gebruikt, des te meer het bedrijf over hem of haar aan de weet komt. Het nieuwe werkwoord 'googelen' werd het synoniem voor iets opzoeken op internet. De laatste jaren werden zoveel extraatjes aan de zoekmachine toegevoegd dat het er veel van weg heeft dat het streven is gericht op uitgroeien tot een onmisbare factor waar geen internetter omheen kan. Google Desktop ordent de documenten, e-mails, muziekbestanden, chatlogs en browsergeschiedenis van de gebruiker. Google Talk voorziet in de mogelijkheid van 'instant chatten', Google Calendar houdt elektronisch bij welke afspraken in de agenda staan, Google Orkut stelt de gebruiker in staat een vriendennetwerk (compleet met adressen en andere persoonsgegevens) in kaart te brengen, Google Video kreeg een krachtige impuls doordat Google YouTube overnam.
Google Maps geeft een routebeschrijving op basis van precieze adresgegevens. Google Earth verschaft satellietfoto's met de mogelijkheid om gericht in te zoomen. Een flinke stap verder gaat Google Street View, dat straatfoto's biedt van een groot aantal steden. Een met een camera op het dak uitgerust busje doorkruist daartoe stad en land. Niet tot ieders genoegen trouwens, want hoe zit het met het portretrecht en de privacy van voorbijgangers aan wie niet gevraagd wordt of ze zomaar gekiekt willen worden? Gemeenten in Duitsland en Zwitserland eisen dat Google gaat betalen voor het op internet publiceren van ter plekke geschoten stadsgezichten. Het elektronische betaalsysteem Google Checkout is nog niet echt ingeburgerd, maar dat zal ongetwijfeld een kwestie van tijd blijken.
Peter Fleischer, een vooraanstaand jurist die privacyadviseur bij Google werd, antwoordde diplomatiek op de vraag van journalisten of het waar is dat achter de schermen wordt gewerkt aan een soort afluisterdienst. Met microfoons die in bijna elke moderne pc zitten ingebouwd, zou het mogelijk zijn om het geluid op te vangen van het televisietoestel dat zich in dezelfde ruimte als de computer bevindt. Google zou op basis van de programmavoorkeur reclameboodschappen op het computer scherm kunnen toveren. Fleischer, geconfronteerd met de vraag of Google inderdaad met de gedachte speelt om als luistervink te gaan fungeren, zei volgens de Volkskrant: 'Er heerst veel verwarring over welke gegevens we verzamelen over bezoekers van onze websites. In principe gebruikt geen enkel product informatie die tot een individu is te herleiden, tenzij we dat in de gebruikersvoorwaarden melden.'
Google bestookt zijn gebruikers al met 'advertenties op maat' via bijvoorbeeld zijn e-mailservice Gmail, die direct bij de start in 2004 al een storm aan kritiek oogstte. Eenendertig internationale organisaties en groeperingen die zich sterk maken voor privacy op het internet, sommeerden Google om over een aantal details duidelijkheid te verschaffen. Zo zat het hun niet lekker dat aanvankelijk nogal duister werd gedaan over de bewaartermijn van de Gmails.
De grootste grief was evenwel de aankondiging dat Gmail-gebruikers er rekening mee dienden te houden dat hun mailtjes zouden worden gescand op trefwoorden die adverteerders doen opveren. Mail je nichtje dat je de afgelopen week hebt lopen hoesten en er verschijnt een annonce op het scherm die een probaat hoestdrankje aanbeveelt. Wie zich per Gmail laat ontvallen dat er een reisje naar Benidorm zit aan te komen, loopt kans op digitale bestoking met aantrekkelijke aanbiedingen voor het huren van een appartementje in Benidorm. De methode die Gmail bij het scannen van de berichten volgt, is het best te vergelijken met het inhuren van professionele luistervinken die tot actie overgaan zodra ze een woord opvangen dat voorkomt op het lijstje dat ze bij zich hebben. Horen ze bijvoorbeeld twee kroegmaten praten over 'wat ook een goeie auto is', dan zullen ze de betrokkenen zonder aarzelen op de schouder tikken en iets zeggen in de trant van: 'Opel! Heb je er weleens aan gedacht om Opel te gaan rijden?' Volgens een vergelijkbaar procedé attendeert Gmail zijn gebruikers op de verrukkelijke voordeeltjes op alle gebieden die nietsvermoedend in mailtjes aan vrienden, familie en bekenden worden aangeroerd.
Slechts weinig internetters beseffen hoe diep Google al in hun persoonlijk leven is doorgedrongen. Alle zoektermen en andere gegevens worden voorzien van een persoonlijke tag en opgeslagen. Die tag wordt weer geactiveerd bij hernieuwd bezoek aan de Google-site, maar ook bij het wanklikken van Google Maps, YouTube of een van de andere diensten die het bedrijf voor gebruikers in petto heeft. Het koppelen van de informatie die de respectievelijke Google-dochters over de clientèle verzamelen, is goud waard voor direct marketing en de advertentiemarkt. Toen Google in 2007 het agressieve Amerikaanse DoubleClick (gespecialiseerd in internetreclame) overnam, was op slag duidelijk welk commercieel doel daarmee was gediend. Google-gebruikers zullen er op een dag achter komen tot welk een interessante doelgroep ze behoren.
De verzekering van Google dat de inhoud van Gmailtjes niet wordt 'gelezen', maar uitsluitend wordt 'gescand' en dat voor administratieve doeleinden uitsluitend de unieke IP-nummers van de computers (dus niet de namen van de betrokken consumenten) worden gearchiveerd, leek de eenendertig internationale privacywaakorganisaties enigszins gerust te stellen. In het voorjaar van 2005 ging Peter Fleischer op tournee door Europa om 'misverstanden weg te nemen'. Zo had hij een onderhoud met directeur Jacob Kohnstamm van het CBP, die geen geheim maakte van de vraagtekens die hij bij de Google-methode zet.
'Gebruikers hebben geen flauw idee wat voor gegevens Google verzamelt en wat het bedrijf daarmee doet,' verklaarde Kohnstamm naderhand in een interview. `Google slaat zoekopdrachten op om er gericht advertenties bij te kunnen plaatsen. Gebruikers kunnen dat opslaan uitzetten, maar die mogelijkheid is op de site lastig te vinden. Als je verschillende producten van Google gebruikt, ontstaat er een conglomeraat aan gegevens waarvan belangrijk is dat gebruikers weten wat ermee gebeurt.' Toch droeg de korte confrontatie (minder dan een uur) tussen Kohnstamm en Google een constructief karakter. Bij twee punten slechts verschoten de Amerikanen van kleur en reageerden ze volgens Kohnstamm 'onwaarschijnlijk kortaf'. De stelling dat Gmail het briefgeheim schendt, viel slecht, want daar verdient Google veel geld mee. Het Amerikaanse bedrijf voelt er niets voor de strengere Europese privacyregels tot uitgangspunt van zijn beleid te verheffen. Een suggestie in die richting werd direct verworpen als 'ondenkbaar, inefficiënt en te duur'.
Wat bezielt Google? Op de tweede verdieping van een bedrijfspand in de binnenstad van Eindhoven legt de kritische IT¬entrepreneur Jeroen van de Wiel graag uit wat hier aan de hand is. Stellen dat hij Google met gepaste argwaan volgt, is te zwak uitgedrukt. Van de Wiel is volkomen door zijn prooi geobsedeerd. Toen Google een beursgenoteerd bedrijf werd, was dat voor Van de Wiel het sein om met een Google-weblog te beginnen. Ook zette hij google.startpagina.nl op, met drieduizend links inmiddels de grootste Google-vraagbaak ter wereld. Hoewel zijn gezonde achterdocht hem nimmer in de steek laat, verzekert de Brabantse Google-watcher dat hij voldoende realist is om zich niet te laten meeslepen door onbewezen complottheorieën. Soms is het verleidelijk om te speculeren over hoe het zou kunnen gaan als boze krachten zich zouden ontfermen over te goeder trouw vergaarde informatie, geeft hij toe. Niet voor niets blijkt Google als oprukkende machtsfactor de fantasie van liefhebbers van het spannende boek nogal te prikkelen. Zij kunnen hun hart ophalen bij Amerikaanse sites als google-watch.org of googlewatch.com, die overigens op hun beurt hinderlijk worden gevolgd door google-watch.watch.org.
Beperken we ons tot de feiten. `De komst van aandeelhouders leidde ertoe dat Google het spel merkbaar harder ging spelen,' zegt Jeroen van de Wiel. 'Er moet winst gemaakt worden. Steeds vaker is de privacy van de gebruikers in het geding. Meestal balanceert Google op het randje van wat nog net is toegestaan. Je moet ze nageven dat ze daar niet geheimzinnig over doen. Ze geven gewoon toe dat het zoekgedrag van klanten wordt gemonitord. Toen Google liet weten dat het van plan was om op basis van zoekopdrachten uit het verleden op het individu toegesneden advertenties te gaan versturen, regende het protesten vanuit de internationale privacybeweging. Voor Google was dat een reden om het plan te laten varen.'
In het voorjaar van zoo8 raakte de internationale internetgemeenschap tijdelijk in paniek door het bericht dat Microsoft op het punt stond om Yahoo over te nemen. Een tegenstribbelend Yahoo, dat niet door Microsoft wenste te worden opgeslokt, gaf de voorkeur aan een alliantie met Google, maar opteerde uiteindelijk voor samenwerking met America Online. Daarna ging de storm weer liggen, maar die paar weken hadden de buitenstaander een kijkje gegund in de virtuele keuken waar een niet eerder vertoonde machtsstrijd wordt uitgevochten. Op termijn kan de race om de hegemonie op internet effect hebben op de privacy van gebruikers. Zij hebben er baat bij als de concurrentie tussen de diverse aanbieders van diensten op het net tot in lengte van dagen voortduurt.
`Op het moment dat Google het absolute monopolie heeft verworven, hoeft het zich niets meer van criticasters aan te trekken,' licht Van de Wiel toe. 'In Nederland, evenals in buurlanden als België en Duitsland, heeft Google een marktaandeel van ruim 90 procent. Andere zoekmachines, zoals ilse of AltaVista, zijn op sterven na dood. Maar wereldwijd heeft Google die monopoliepositie niet. Daar blijft het aandeel steken op 66 procent van de markt. In Amerika is Yahoo populairder dan Google, mede dankzij zijn fotoservice Flickr. De e-maildienst van Yahoo heeft meer klanten dan Gmail, bovendien heeft Yahoo een drukbezochte nieuwssite. Logisch dus dat de verschillende aanbieders door het voortdurend aanbieden van nieuwe diensten elkaar de loef proberen af te steken. Een dalende populariteit heeft consequenties voor de inkomsten. Adverteerders kiezen voor een podium met het grootste bereik. Het klinkt als een cliché, maar uiteindelijk draait alles natuurlijk toch om zo veel mogelijk geld verdienen. Lange tijd was geld niet het eerste waar je aan dacht bij Google. Het had altijd zo'n sympathieke, gebruikersvriendelijke uitstraling, maar schijn bedriegt. Aanvankelijk was het motto: Don't be evil. Daar haal je geen aandeelhouders mee binnen, dus werd een nuancering in het adagium aangebracht: You can make money without being evil. Het grappige is: Google is van een groepje jonge, creatieve idealisten veranderd in een traditioneel bedrijf, terwijl het veel zakelijker opgezette Microsoft zich gaandeweg vriendelijker ging opstellen en de dialoog met klanten aandurfde, die Google zojuist was gestaakt.'
De regels die Google voor zijn privacybeleid hanteert, zijn te vinden op een plaats waar je die zou verwachten: op internet. `Wij kunnen persoonlijke informatie die wij van u hebben verzameld combineren met informatie van andere diensten van Google of derden om het gebruiksgemak voor u te vergroten,' heet het daar. Ter geruststelling: 'Wanneer wij de verwerking van uw persoonlijke informatie uitbesteden aan derden, eisen wij dat die zich aan ons privacybeleid en eventuele andere toepasselijke vertrouwelijkheids- en beveiligingsmaatregelen houden.
Recensie
door
Tsenne Kikke
In 246, vlot geschreven pagina's, krijg je een goed beeld van de privacyproblematiek. Auteur Kagie beantwoordt inderdaad niet alle vragen die door die ontwikkelingen worden opgeroepen, maar maakt wel duidelijk dat verzet gerechtvaardigd is. Niet dat een Vlaming er niets aan zal hebben, toch is zeer veel informatie in dit boek tot de Nederlander gericht.
|