Over de oorsprong en tradities van Hemelvaartsdag

… en, over de achtergrond van dauwtrappen.
door Tsenne Kikke - woensdag 25 mei 2022 18:20

Op de veertigste dag van de Wederopstanding van Jezus vindt de viering van Hemelvaartsdag plaats. Hiermee wordt herdacht dat Christus is opgevaren naar de Hemel en zijn plaats heeft ingenomen naast God. Volgens de oude bronnen vindt de feestdag al zijn oorsprong bij de eerste apostelen, maar in de loop der eeuwen werden er nog aardig wat tradities aan toegevoegd.

De Hemelvaart van Jezus maakt onder andere onderdeel uit van het evangelie van Marcus. Nadat de profeet zijn Wederopstanding bekend had gemaakt aan zijn apostelen ‘werd de Heer Jezus in de hemel opgenomen en nam hij plaats aan de rechterhand van God’ (Marcus 16:19). Vervolgens verspreidden zijn discipelen het nieuws en ‘De Heer hielp hen daarbij en zette hun verkondiging kracht bij met de tekenen die ermee gepaard gingen’. (Marcus 16:20).

Augustinus van Hippo

De oudst bekende bron van de viering van Hemelvaartsdag is een geschrift van Augustinus van Hippo (354-430) uit de 5e eeuw. Hoewel er geen bewijzen zijn dat het feest voor deze periode ook al in acht genomen werd, beschrijft Augustinus het als een traditie die al geobserveerd werd sinds de eerste apostelen. De mogelijkheid bestaat dat Hemelvaartsdag voor de 5e eeuw niet apart werd gevierd, maar dat dit gebeurde in samenval met Pasen of Pinksteren.

Kerkelijke rituelen

Zeker is in ieder geval dat de Hemelvaart van Jezus zich in de middeleeuwen tot een afzonderlijke kerkelijke feestdag ontwikkelde. De nacht voor het feest was het voor priesters gebruikelijk om een wake te houden. In de ochtend doofden zij dan vaak de Paaskaars, die sinds Pasen symbool had gestaan voor de wederopstanding van Christus. Vervolgens reciteerden zij liturgische verzen waarmee de verlossing en de hemelvaart van Christus voltooid werden.

Middeleeuwse tradities

In de loop der tijd werden er op Hemelvaartsdag ook eigen tradities ontwikkeld. Zo was het in veel christelijke gebieden gebruikelijk om op deze feestdag de eerste fruitoogst van het seizoen te zegenen. Daarnaast werden er in vele steden kerkelijke processies gehouden, of werd de Hemelvaart van Christus uitgebeeld door het beeld van Jezus boven het altaar via een speciale deur naar het dak van de kerk te takelen. Tot slot was het voor geestelijken in Engeland traditie om een optocht te houden met een banier van een leeuw voorop en een banier van een draak in de achterhoede. Hiermee symboliseerden zij de overwinning van Christus op de duivel.

Moderne feestdag

Inmiddels zijn de historische tradities van Hemelvaartsdag ook vermengd geraakt met moderne tradities. Zo is het in vele landen, waaronder België, gebruikelijk om op deze dag ook aandacht te besteden aan het ‘Rerum Novarum’, de door Paus Leo XIII in 1891 geschreven encycliek over sociale rechtvaardigheid. Daarnaast vindt in Duitsland traditioneel ook Männerdag, ofwel Vaderdag, plaats op dezelfde datum. In Nederland tot slot gaat Hemelvaart vandaag de dag vooral gepaard met veel festivals, braderieën en boekenmarkten. Op sommige plekken staan mensen vroeg op om te gaan dauwtrappen, ofwel: voor dag en dauw op staan om te gaan wandelen in de natuur.

Rerum Novarum

Op Hemelvaart krijgen heel wat Belgen een extra betaalde vakantiedag: een cadeautje van Napoleon en paus Pius VII. Voor velen is er vandaag dan ook een lang weekend begonnen.

Hemelvaart is een symbolische dag voor de katholieke kerk, maar was lange tijd geen feestdag. Die kwam er pas aan het begin van de negentiende eeuw. In een concordaat uit 1801 kwamen de Franse keizer Napoleon Bonaparte en paus Pius VII overeen Hemelvaart als een feestdag te behouden. Nochtans wilde men onder druk van de Franse revolutionairen de traditionele christelijke feestdagen vervangen door seculiere feestdagen. Daar stak het concordaat een stokje voor.

Pas later in de negentiende eeuw kreeg Hemelvaart ook een sociale dimensie. In volle industriële revolutie keerden steeds meer arbeiders hun rug naar de katholieke kerk, die zij als te elitair beschouwden. De socialistische vakbonden wonnen steeds meer terrein en riepen 1 mei uit tot het feest van arbeid. De kerk besefte dat het zielen aan het verliezen was en reageerde. In 1891 schreef paus Leo XIII 'Rerum Novarum' (Latijn voor 'Omwenteling'), een pauselijk document, waarin hervormingen binnen de kerk besproken worden. Rome moest vanaf toen weer dichter bij de mens staan en zich bewust worden van de groeiende klasseongelijkheid tussen de vaak straatarme arbeiders en rijke fabrieksbazen. Rerum Novarum luidde de aanzet voor christelijke volkspartijen in, en ook een christelijke vakbeweging kreeg vorm.

Om niet achter te blijven op de socialisten riep deze vakbeweging ook een eigen feestdag voor de arbeidende klasse in: het feest van Rerum Novarum waarvoor Hemelvaartsdag werd uitgekozen. Niet zomaar een Bijbels verhaal dus, maar wel de tussenkomst van Napoleon en paus Pius VII én de latere interpretatie van paus Leo XIII maakt dat men vanaf vandaag in België van een verlengd weekend kan genieten. Maar, zoals vermeld doen sommigen in Nederland aan dauwtrappen...

Achtergrond dauwtrappen

Het dauwtrappen of ‘hemelvaren’ werd in de 19e eeuw gedaan omdat de dauw op het gras een zuiverende en genezende werking zou hebben. Vermoedelijk stonden mensen op Hemelvaartsdag al om drie uur ’s nachts op om zingend en blootsvoets op het gras te dansen. Daar zou de term dauwtrappen vandaan komen. De mensen gingen zo vroeg wandelen omdat de kerkmis ook om negen uur begon en ze daar voor terug moesten zijn. Het gebruik is echter terug te voeren naar de eerste eeuw n.Chr. Waarschijnlijk ontstond het in de Germaanse tijd als onderdeel van de meifeesten. In deze periode van het jaar vierden de Germanen de opkomst van het nieuwe leven in de natuur.

Dauwtrappen in de moderne tijd

Tegenwoordig staat het dauwtrappen dus vooral voor het wandelen in de ochtenduren van Hemelvaartsdag. In Nederland gebeurt dit vooral in het oosten van het land. Hier en daar trekken jongeren er zelfs midden in de nacht al op uit, wat overlast in de steden of dorpen kan veroorzaken. Sommige gemeenten hebben daarom maatregelen genomen om overmatig drankgebruik in het openbaar te beperken. In een aantal Brabantse dorpen bestaat een vergelijkbare traditie waarbij de harmonie of drumband rond 6 uur ’s ochtends door het dorp trekt.

Bron: IsGeschiedenis - De Standaard & Wikipedia

Wist je, beste lezer...,

...dat van al de duizenden maandelijkse bezoekers praktisch niemand de blogs met anderen - via Facebook of Twitter, bijvoorbeeld - deelt?... Kan jij daar iets aan doen??? Al bij voorbaat bedankt!

"Vind mensen, die in zichzelf zowel de motivatie als de aangeboren drijfveer hebben om aan hun Innerlijke Zelf te werken, en we zullen hen gidsen."

- DIMschool vzw, de énige gespecialiseerd in Zelfkennis, zijnde: het kennen van het Zelf -
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Voel je je geroepen om Spiritualia te sponsoren?
Klik hier en, alvast bedankt!

Overschrijven kan ook via: IBAN: BE22 7795 9845 2547 - BIC: GKCCBEBB

- Indien je een (bak)steentje bijdraagt, mogen we jouw naam hieronder publiceren? -