Pareidolia, of pareidolie, is een psychisch verschijnsel, dat ons op een illusionaire manier toelaat gezichten en andere onderwerpen te 'zien' of te 'horen' in dingen en achtergronden die er niets mee te maken hebben. Men meent dus iets te zien, of men denkt iets te horen, dat er in wezen niet is.
Bekend voorbeelden van pareidolie zijn het zien van gezichten of dieren in de wolken, of het zien van het mannetje in de maan. Of, 'verborgen boodschappen' in langspeelplaten horen, van zodra men de muziek achterste voren beluisterd. Veel mensen zagen, bijvoorbeeld, het beeld van Jezus, of van de Maagd Maria, of de naam 'Allah' in gebakjes, of wat dan ook. Anderen zien dan weer UFO's in de lucht vliegen, een monster van Loch Ness rondzwemmen, of een Bigfoot rondlopen. Bij de aanslag op het WTC in 2001 werd gerapporteerd dat mensen het gezicht van de duivel in een wolk hadden gezien. Ook kon men op een pakje Camel-sigaretten het beeld van Manneken Pis zien. In 1954 werd een serie Canadese dollarbiljetten uit de omloop gehaald, omdat men er het hoofd van een demon in meende te zien.
Het verschijnsel kan zich dus ook in auditieve vorm voordoen. Zo kan men bijvoorbeeld stemmen horen in het geluid van allerlei apparaten, of in het geruis op geluidsbanden. In de jaren '70 van vorige eeuw was het zelfs een tijdelijke rage om urenlang 'stemmen op band' trachten op te nemen, in de gedachte dat men op die manier boodschappen 'van de andere zijde', van overledenen dus, kon doorkrijgen.
Een bijzondere vorm van auditieve pareidolie, schreef ik reeds, is dat men berichten denkt te horen in achteruit gespeelde grammofoonplaten. Dit heeft een grote rol gespeeld in de snel groeiende populariteit van de complottheorie dat Beatles-bassist Paul McCartney in 1967 zou zijn omgekomen en sindsdien werd vervangen door een dubbelganger ('Paul is dead'). Vele 'aanwijzingen' die men zag op Beatles-albumhoezen en hoorde in liedjes zouden dit aan moeten tonen.
Bij psychologisch onderzoek werd vroeger gebruikgemaakt van de inmiddels verouderde Rorschachtest, waarbij iemand veronderstelt herkenbare patronen te zien in willekeurig gevormde inktvlekken, die dus niet de bedoeling hadden iets voor te stellen.
De naam is afkomstig van het Griekse 'para' (naast, in plaats) en 'eidolon' (beeld, vorm, gedaante).
De reden voor het verschijnsel ligt er waarschijnlijk in dat de hersenen behoefte hebben om verbanden tussen gegevens te leggen, ook als deze er eigenlijk niet zijn. Hierbij moet vooral gedacht worden aan het herkennen van patronen, die op gevaar kunnen wijzen, zoals het silhouet van een roofdier, of een menselijke vijand, die zich heeft gecamoufleerd.
Pareidolia is in wezen een vrij alledaags verschijnsel, dat niet met hallucinaties verward mag worden, doch eerder met verbeelding.
