De vloek

Recensie

door Tsenne Kikke

---

James Ellroy debuteert in 1981 met de roman 'Brown's Requiem', wat plot betreft een tamelijk traditionele misdaadroman, maar doordrongen van zo'n diepdonkere moraal, dat de schrijver er een cultstatus mee verwerft. Zijn boeken worden gekenmerkt door hun zwarte humor, de weergave van Amerikaans autoritarisme, een veelheid aan verhaallijnen en een pessimistisch wereldbeeld.

Bij het grote publiek breekt hij door met zijn zevende boek 'The Black Dahlia' uit 1987. Gebaseerd op het waargebeurde verhaal van de moord op Elizabeth Short, die in tweeën gesneden en van bloed verstoken langs de kant van de weg werd gevonden in een achterbuurt van Los Angeles. Die stad, 'built from land grabs and racial grief', levert de gewelddadige biotoop voor enkele van zijn meest succesvolle romans. Serieuze critici zijn niet overtuigd, klagen over zijn overvolle plots en de excessieve bodycounts. Hollywood blijkt minder kuis in zijn voorkeuren en neemt opties op meerdere van zijn boeken. Tot nu toe zijn vier romans van hem verfilmd, met als beroemdste voorbeeld de voor meerdere Oscars genomineerde bewerking van 'L.A. Confidential' uit 1990.

Bij een geobsedeerde schrijver als de 63-jarige James Ellroy hoef je niet raar op te kijken als hij een onderwerp herneemt. De onopgeloste lustmoord op zijn moeder, Jean Hilliker, in 1958 te Los Angeles, spookt nog steeds door zijn donkere proza. Ze was uitgegaan, ze dronk, ze ontmoette een zwartharige man en werd later dood gevonden. Haar tienjarige zoon logeerde op dat moment bij zijn vader; zijn ouders waren gescheiden. Eerst dook Jean Hilliker op in Ellroys fictie, vermomd als een andere vrouw die ten prooi viel aan een lustmoordenaar in 'The Black Dahlia' - vertaald als De zwarte Dahlia. Later deed Ellroy een poging om met behulp van een ingehuurde oud-rechercheur de moordzaak alsnog op te lossen - dat lukte niet. Maar het autobiografische verslag van die innerlijke reis om met de geest van zijn moeder in het reine te komen, resulteerde in de waarchtige misdaad-klassieker 'My Dark Places' uit 1997, vertaald als 'Mijn moordkuil'.

De 'Vloek', een autobiografische roman, is zijn zelfgeschapen mythe. Op een dag in maart 1958 vroeg Jean Hilliker hem: 'Je bent nu een jongeman. Je bent oud genoeg om te kiezen. Wil je liever bij je vader wonen of bij mij?' Zijn moeder stonk naar goedkope bourbon, ze was een alcoholiste geworden. Ellroy antwoordde: 'Bij mijn vader.' 'Ze gaf me een klap. Ik viel van de bank en haalde mijn hoofd open aan een glazen salontafel. Het bloed spoot uit de snee. Ik zei dat ze een zuiplap en een hoer was. Ze bukte zich en gaf me opnieuw een klap.' Ellroy balde zijn vuisten en 'regelde langs occulte weg een killer': 'Ik sprak de Vloek uit, ik vorderde haar dood. Drie maanden later werd ze vermoord.' Ruim een halve eeuw later beseft hij: 'Ik moet de Vloek die ik op haar en mezelf heb gelegd ongedaan maken.'

Over zijn moeder schrijft hij later: 'Ik haatte haar omdat ik haar op onuitsprekelijke wijze begeerde.' Dat laatste is natuurlijk bij meer jongens het geval, misschien wel bij een groot deel, althans op jonge leeftijd, maar als je je verantwoordelijk voelt voor haar verschrikkelijke dood, komt iets op gang waartegen geen kruid gewassen is. Ja, een psychiater zou tot op zekere hoogte hulp kunnen bieden, maar Ellroy kan zich waarschijnlijk ook niet aan zo iemand overgeven. Het kan zelfs zijn dat hij zich die hulp niet eens gunt, want voor schuld moet je boeten. Met de vloek die hij over zijn moeder uitsprak, heeft hij ook zichzelf vervloekt.

Zijn gedoemdheid geeft zijn leven richting: hij is altijd op zoek naar een droomvrouw. En die bestaat dus niet, soms even, maar dan gooit het onwerkelijke van de droom weer roet in het eten.

Bovendien is Ellroy iemand die iets wat goed gaat, onmiddellijk kapot wil maken, omdat het allemaal toch niet te geloven is. Daarom wordt elke relatie, of wat daarop lijkt, al snel een ruïne, jagen beurse zenuwen hem voortdurend alle kanten op en kan hij alleen door te schrijven zijn leven enigszins kanaliseren.

Het komt erop neer, begrijpen we uit 'De Vloek', dat hij zo'n vijf decennia op zoek is geweest naar die ene vrouw, zijn hoogstpersoonlijke Graal. Inmiddels heeft hij haar gevonden, ze heet Erika Schickel en 'De Vloek' is aan haar opgedragen. Aan dat prille geluk ging heftig lijden vooraf, in hooggestemde bewoordingen, met veel hoofdletters, die in vertaling nog pathetischer overkomen.

Naarmate Ellroy's roem toeneemt, is het zelfs voor deze bestsellende zonderling (met zijn ongeremde natuur en tamelijk krankjorum aandoende ideeën) eenvoudiger om vrouwelijke aandacht te krijgen. Maar na lezing van 'De Vloek' door eventuele gegadigden is het onvoorstelbaar dat de auteur, indien hij wederom single wordt, zich ooit mag verheugen in 'Boer zoekt Vrouw-achtige vrijgezelpopulariteit bij het andere geslacht'. Ellroy beschrijft zichzelf meedogenloos. Wat een wrak is de man achter die hamerende literatuur.

Van alle vrouwen die de revue passeren, duurde de verbintenis met 'de poemavrouw', Helen Knod, het langst. Bovendien gaf ze hem, onthult hij, scherpe literaire adviezen. Voor de lezer weegt zwaar dat hij, meegevoerd op amoureuze wolken, zijn beste roman schreef: American Tabloid (vertaald als 'Amerikaans riool'), het eerste deel van zijn politieke epos, de 'Underworld U.S.A.-trilogie'.

Niet alleen is 'De Vloek' een akelig apodictische, irritante en daarmee indrukwekkende autobiografie, ook is het een zegen voor de Ellroykunde. In het slotdeel van de 'Underworld U.S.A.-reeks', 'Blood's a Rover' -vertaald als 'Het bloed kruipt', viel al een curieuze religieuze obsessie op bij diverse personages. Zo kenden we de mannetjesputter Ellroy nog niet. Uit 'De Vloek' blijkt dat hij, nadat hij bijna het loodje had gelegd door drugs, God voor zijn redding verantwoordelijk achtte: 'God heeft altijd een taak voor mij gehad. Ik ben die kerel die in leven blijft om jullie het verhaal te vertellen.'

Ellroy is een AA-ganger en onder ex-verslaafden is zulke geloofsbeleving niet ongewoon. Maar bij Ellroy, die zich vereenzelvigt met Beethoven, neemt dat majeure vormen aan. Ontmoet hij een leuke vrouw, dan denkt hij: 'Ik ben het instrument Gods. Grijp deze kans.' Ook bij grote liefde Helen: 'Eén ding troostte me: ik kende God's grote plan voor Helen eerder dan zij', en later, nog enger: 'Ik maakte haar deelgenoot van God's plan voor haar'. God's plan is: met Ellroy trouwen.

Het geluk blijft niet duren, Ellroy's 'Vloek' blijft actief. In zo'n heerlijke Ellroy-formulering heet het: 'Prozaïsche shit hing boven ons hoofd.' Dwangmatig controleert hij zijn mond op kwaadaardige bulten en zijn armen op lekkende pigmentgezwellen. Dan, op zijn drieënvijftigste, een zenuwinzinking, gekkenhuis, overdosis, ander gekkenhuis.

Helen praat hem in het najaar van 2003 bij over de wazige voorgaande tweeënneenhalf jaar: 'Je reed door Carmel rond in een met stront besmeurde broek. Mijn vriendinnen hoorden hoe je je boven zat af te trekken. Je deed gemeen tegen mijn familie. Je gluurde naar vrouwen terwijl je Dudley aan het uitlaten was. Je ging volkomen stoned naar een belangrijke bespreking bij een televisiemaatschappij. Een directielid vroeg of je je proefaflevering wilde beschrijven. Je zei dat het ging over smerissen die achter flikkers en nikkers aan zaten. [...] Je werd iemand anders terwijl ik hulpeloos toekeek en mezelf ging haten [...] omdat ik bij jou was gebleven.'

Weinig auteurs hebben een stijl die zo hortend, kaal en bijtend is. Anderzijds is hij gekend voor zijn telegrafie-stijl, waarbij hij woorden weglaat die andere schrijvers noodzakelijk zouden vinden. Zo rommelig ook, hoewel rommelig een beetje een tuttig woord is. Soms is het net alsof je te doen hebt met iemand die maar niet kan ophouden met praten en voortdurend zo veel mogelijk wil zeggen en bang is dat je niets ontgaat of dat hij zelf iets vergeet te zeggen.