|
|
De toekomst van het christendom
|
|
Originele titel: The Future of Christianity
Alister McGrath
|
Type:
|
Paperback
|
|
Uitgever:
|
Kok
|
|
Gewicht:
|
305 gram
|
|
Aantal Pagina's:
|
196
|
|
ISBN:
|
90-435-1741-0
|
|
ISBN-13:
|
978-90-435-1741-6
|
|
Categorie:
|
Christendom
|
|
Richtprijs:
|
€ 20,5
|
Korte Inhoud
Zal het christendom overleven? En zo ja, in welke vorm?
McGrath gaat in op de postmoderne invloed op het christendom en de getalsmatige verschuiving van het westen naar Afrika en Azië. Ook bespreekt hij de kloof tussen academische theologie en de kerkmens, en wat daaraan te doen valt.
Een actueel boek van een invloedrijk christen.
Uittreksel
Blz. 94: Het gevaar van het fundamentalisme
In veel van de gelijkenissen die Hij vertelde, vergeleek Jezus Christus het koninkrijk van God met een zaadje, dat moet groeien. Groei en ontwikkeling zijn duidelijke tekenen van leven; de afwezigheid van verandering wijst doorgaans op een organisatie die ten dode is opgeschreven. Een levend geloof groeit als een plant, maar door te groeien ondergaat hij ook verandering. John Henry Newman wees er al eens op dat de kerk moet veranderen als hij dezelfde wil blijven." De paradox waarbij Newman de vinger legt, vormt het hart van een groot deel van de gepassioneerde debatten en de zorgen die er binnen de christelijke kerken en gemeenschappen zijn over de richting die het christendom in de toekomst moet opgaan. Zal het christendom moeten veranderen? En zo ja, is dat een verandering die afgedwongen moet worden, of moeten we die op een natuurlijke manier laten groeien?
In de meeste grote wereldgodsdiensten is sprake van fel verzet tegen iedere verandering. De term `fundamentalisme' is in zwang geraakt om typen religieuze overtuigingen en gedragingen aan te duiden die zich opstellen tegen verandering en proberen naar een of ander ideaal verleden terug te keren. Vaak wordt op een hopeloos onrealistische manier naar dat verleden gekeken, deels als middel om het contrast te benadrukken tussen het heerlijke verleden van een religieuze beweging, en dat wat er in het heden allemaal mis is.
Het woord `fundamentalisme' lijkt een blijvertje. Dat is wel een beetje jammer, want het is niet zo'n heel duidelijke term. Het kan voor verschillende mensen een verschillende betekenis hebben, zodat men onvermijdelijk langs elkaar heen praat. In de sociale wetenschappen sinds de jaren tachtig betekent het zoiets als 'een op herleving gerichte conservatieve religieuze orthodoxie', en is het een aanduiding voor een verschijnsel dat te zien is in het christendom, de islam, het jodendom en het hindoeïsme. Het woord heeft een behoorlijk negatieve lading gekregen, waarmee men doelt op 'een religieuze beweging die wij niet zo mogen' - waarbij met 'wij' bedoeld wordt de magische kring van deskundigen die bepalen wat ieder weldenkend mens zou moeten goedkeuren en wat niet. Sociale wetenschappers houden over het algemeen niet van het fundamentalisme, en bestuderen het ongeveer op dezelfde wijze als een forensisch patholoog een rottend menselijk lichaam onderzoekt. Het is niet erg smakelijk, maar iemand moet het doen. Toch is het van belang om te constateren dat de sociale studie naar de oorsprong van het fundamentalisme belangrijke inzichten oplevert, zoals aan een vooraanstaande publicatie op dit terrein te zien is.
Een werk dat Anthony F.C. Wallace in 1969 schreef over de culturele opleving van de Iroquois-volken in de achttiende eeuw, en waarin hij zich concentreert op de figuur van Handsome Lake, biedt belangrijke inzichten in de oorsprong en ontwikkeling van religieus fundamentalisme, die de aandacht verdienen van een ieder die zich met deze beweging bezighoudt." Bij wijze van parafrase van de analyse van Wallace, kunnen we drie fasen ontwaren in het proces van een culturele of religieuze heropleving:
1. Sociale veranderingen vinden plaats in een volk of sociale groep, waardoor ze culturele spanning opleveren.
2. In het begin leidt deze spanning tot pogingen om de veranderingen in te passen. Dit leidt onvermijdelijk tot een verandering in de sociale patronen, of iets dat als een achteruitgang of verloedering gezien wordt, wat op zijn beurt weer tot sociale onrust leidt.
3. Uit reactie hierop vindt er een herbevestiging van de traditionele culturele patronen plaats, doorgaans door de opkomst van charismatische figuren die pleiten voor deze terugkeer naar de oude patronen.
Hoewel de opkomst van het fundamentalisme over het algemeen in de context van het christendom besproken wordt, kan een islamitisch voorbeeld ons bijzonder goed helpen om de factoren die erop van invloed zijn te bekijken.
Recensie
door
Tsenne Kikke
"Het gaat helemaal niet goed met het georganiseerde geloof in het Westen, zeker niet in de kerken die de hoofdstroom van het protestantisme uitmaken," schrijft McGrath op pagina 11 van zijn boek 'De toekomst van het christendom'.
De anglicaanse hoogleraar Alister McGrath is als theoloog vanuit een persoonlijke overtuiging betrokken bij het kerkelijk leven. Juist daarom maakt zo'n uitspraak indruk en je moet hem - helaas - daarin gelijk geven. De grote traditionele kerken worden kleiner, grijzer en in geestelijk opzicht zwakker. De hoofdstroom in de geloofsbeleving verandert ook innerlijk van karakter en groeit bij de rijke christelijke traditie vandaan.
Er ligt een bewogen eeuw achter ons die in drie hoofdlijnen in het eerste hoofdstuk van dit boek wordt getekend. De Armeense genocide van 1915 kostte aan 1,5 miljoen christenen het leven maar we staan nauwelijks bij dit treurige feit stil terwijl Armenië in 301 de eerste christelijke natie was. Deze donkere bladzijde speelt alleen een rol in het debat over de toetreding van Turkije tot de EU.
De tweede gebeurtenis is het stalinisme in Rusland dat in 1939 bijna alle kerken liet sluiten zodat het atheïsme officieel toonaangevend werd.
Dit kreeg wél onze aandacht omdat het communisme lange tijd als politieke bedreiging van West-Europa werd beschouwd en dat gevoel bleef tot aan de val van de Muur in 1989. Als derde feit noemt McGrath het nationaalsocialisme. In deze tijd faalde de Duitse kerk omdat zij te kritiekloos meeging met de heersende ideologie. Van het zogenaamde cultuurprotestantisme zijn schokkende voorbeelden te geven zoals de kerkelijke verering van Hitler. De kritische tegenstroom van de 'Bekennende Kirche' met bekende theologen als Niemöller en Bonhoeffer was een - onderdrukte - minderheid.
In de jaren zestig van de 20e eeuw werd de secularisatie duidelijker merkbaar en begon het proces van ontkerkelijking. Sterk dalende cijfers van kerkelijke ledentallen illustreren dit. Er moeten vele kerkgebouwen worden afgestoten en de inboedel wordt op Marktplaats aangeboden.
De huidige Protestantse Kerk in Nederland heeft nu ongeveer evenveel leden als de Nederlands Hervormde Kerk in de jaren 70. Dat betekent dus een verlies van zo'n 800.000 leden...
Behoren christendom en het Westen van nature wel bij elkaar? Na zoveel eeuwen lijkt dat vanzelfsprekend en onze rijke christelijke cultuur wijst daar duidelijk op. Toch zegt McGrath in zijn voorwoord: 'In feite is het christendom helemaal geen westerse godsdienst. De oorsprong ervan ligt in Palestina, en zijn toekomst hoofdzakelijk in Zuid-Amerika, Azië en Afrika.'
Dit kleine zinnetje was voor mij een eyeopener. We zijn ons er nauwelijks van bewust dat het christelijk geloof hier ooit vanuit de bakermat Palestina is gebracht en dat wij dankzij zendelingen met de joodse traditie in aanraking zijn gekomen. Nog steeds zijn we stilzwijgend van mening dat West-Europa, Noord-Amerika en Australië toonaangevend zijn in de christelijke traditie. We verwachten dat kerken in andere werelddelen zich bij óns aansluiten omdat ze vanuit óns zendingswerk zijn ontstaan. Maar we beseffen te weinig dat zij ons momenteel getalsmatig 'inhalen' en ons in geestkracht dikwijls overtreffen. Christenen uit andere landen verbazen zich vaak over ons matte kerkelijk leven en zij houden ons een pijnlijke spiegel voor om in te kijken.
McGrath beschrijft enkele voorbeelden van kerken 'overzee' maar hij werkt bovenstaande gedachte van dit citaat toch te weinig uit. Een voorbeeld als Zuid-Korea blijft daardoor wat op zichzelf staan. Dit prikkelende citaat zou een nieuw boek verdienen en dieper kunnen worden uitgewerkt.
In onze eigen cultuur signaleert McGrath kerkelijke pogingen om contact met mensen te leggen maar daarover is zijn oordeel niet altijd even positief. Hij spreekt over de McDonaldisering van het geloof waarmee hij versimpeling en vervlakking aanduidt. Menig oudere zal dat beamen wanneer hij in de eredienst liederen uit de Evangelische Liedbundel of Opwekking krijgt voorgeschoteld omdat hij het verlies van psalmen en gezangen betreurt. McGrath heeft te weinig oog voor de achterliggende bewogenheid om aansluiting te zoeken bij deze tijd. Hij doet daarin tekort aan de missionaire drang om deze behoefte aan spiritualiteit op te pakken en in christelijke termen te vertalen. Deels begrijp ik hem wel maar ik vind dat hij daarin niet helemaal recht doet aan deze initiatieven.
Hoe nu verder? We leven in een overgangsfase waarin we nog niet in staat zijn om uit te maken wat tijdelijk en wat blijvend is. Er zijn genoeg mensen die zoeken naar geestelijke inspiratie en houvast maar ze vinden dit dikwijls niet in de gevestigde kerken.
Sommigen wel in kloosterweekenden bijvoorbeeld of in lezingen die nieuwe en tegelijk soms oude inzichten aanreiken van kerkelijke tradities die het niet 'gehaald' hebben. Aan de andere kant zoeken veel, met name jongere mensen, hun heil in evangelische en charismatische gemeenten. Deze groeien nog steeds, al lijkt dat wel te stabiliseren.
Soms hoor je ook van mensen die weer naar de protestantse kerk terugkeren omdat ze de 'diepgang' missen. Veel jongeren lijken helemaal niet met religie bezig te zijn, behalve op momenten dat zij met de dood worden geconfronteerd.
Stille tochten, samenkomsten met kaarsen en bezinning worden druk bezocht als er aanleiding toe is. De Alpha-cursus is ook erg populair, maar lijkt met name zoekers binnen de kerk te bereiken. Daar is niets mis mee maar de oorspronkelijke intentie van die cursus is om belangstellende niet-gelovigen te bereiken.
Dit boek geeft goede aanzetten maar de werkelijke intentie 'hoe nu verder' zou scherper in beeld mogen komen. Nu gaat de schrijver teveel de breedte in en dat komt de spits van de vraag die in de titel van dit boek zo duidelijk naar voren komt niet helemaal ten goede.
Evert van der Veen
|