Boekrecensie van Filosofie en de zin van het leven door Julian Baggini

'U bent T.S. Eliot,' zei een taxichauffeur tegen de beroemde dichter toen hij in zijn wagen stapte. Eliot vroeg hem hoe hij dit wist. 'Och, ik heb een oog voor beroemdheden,' antwoordde hij. 'Gisteravond nog pikte ik Bertrand Russell op en ik vroeg hem: 'Nou, Lord Russell waar gaat het allemaal om? En weet u, hij kon het me niet zeggen.' Een idioot kan meer vragen dan tien wijzen kunnen beantwoorden. Maar dat wil nog niet zeggen dat die vragen dan maar niet gesteld moeten worden.

In Filosofie en de zin van het leven verdiept de Engelsman Julian Baggini zich in een aantal essentiële vragen rond de zin van het leven, zonder daarbij zijn toevlucht te zoeken tot de hogere machten, spiritualiteit of gewoon onbegrijpelijke antwoorden. Waarom zijn we hier? Wat is het doel van ons leven? Is het genoeg als we gelukkig zijn? Zijn we op aarde om anderen te helpen, of alleen onszelf? Vaak zijn de vragen die Baggini stelt al door grote filosofen behandeld. Baggini vat hun standpunten dan begrijpelijk samen en illustreert ze met scènes uit westerns, Monty Python of met opmerkingen uit de kleedkamer van de Dallas Cowboys.

'Filosofie en de zin van het leven' is het ultieme medicijn voor twijfelaars.

Uittreksel

Blz. 13: Creationistische theorieën stellen dat het menselijke leven zijn oorsprong vindt in een of andere bovennatuurlijke kracht, werkzaam met een bepaald bewust doel voor ogen. Naturalistische theorieën beweren dat het menselijke leven is ontstaan als een onderdeel van een blind proces dat niet het gevolg is van een intelligent ontwerp. Er zijn een paar tussenposities, zoals de positie waarbij de Schepper wordt gezien als een onlosmakelijk onderdeel van de natuur zelf in plaats van een bovennatuurlijke werkzame kracht die erbuiten staat. Maar ook die tussenposities kunnen voor wat we nu willen ingedeeld worden als creationistisch of naturalistisch al naar gelang ze de oorsprong van het leven zien als het resultaat van een weloverwogen plan (creationisme) dan wel doelloze fysische processen (naturalisme).

Laten we eerst naar het laatste kijken. Er bestaat momenteel een standaardtheorie over het evolutionaire ontstaan van het menselijke leven. Veel details blijven omstreden maar over het brede kader zijn de meeste wetenschappers het eens. Dit verhaal begint met de oerknal, vijftien miljard jaar geleden, vervolgt met het ontstaan van onze zon, tien miljard jaar later, en nadert het heden bij het ontstaan van de eerste primitieve eencellige levensvormen en bereikt na een proces van evolutie een hoogtepunt — althans in onze ogen — als nog maar zeshonderdduizend jaar geleden de Homo sapiens verschijnt. Op de vraag hoe God in dit plaatje past zullen de wetenschappers doorgaans reageren zoals de Franse wetenschapper Laplace, die als antwoord op een vergelijkbare vraag van Napoleon zei: 'Ikzelf heb die hypothese niet nodig.'

Het is opmerkelijk hoe goed deze theorie door de feiten wordt ondersteund als je kijkt naar het bewijsmateriaal ervoor dat afkomstig is van een aantal uiteenlopende vakgebieden, waaronder kosmologie, theoretische natuurkunde, sterrenkunde, biologie en biochemie. Het bewijsmateriaal voor de naturalistische verklaring is overstelpend. Toch gaat het er me hier niet om aan te tonen dat het waar is, maar wel om te laten zien wat de gevolgen ervan zijn voor de betekenis van het leven als het waar is. Veel mensen vinden deze gevolgen diep verontrustend.

De zorg die veel mensen hebben is dat als de naturalistische verklaring waar is, dit betekent dat het leven niets anders is dan een zinloos toeval in de natuur. Als er al sprake is van zin, dan heeft dit slechts betrekking op het grote proces waarin het universum zich volgens het lot ontvouwt en waarin de menselijke wezens volkomen onbelangrijk zijn. Of zoals Bertrand Russell het stelde: 'Het universum kan een doel hebben, maar er is niets dat voorzover wij weten laat zien dat als dat zo is dit doel enige overeenkomst vertoont met het onze.'

Neem bijvoorbeeld eens het verslag van de menselijke evolutie zoals gedaan in het boek The Selfish Gene van Richard Dawkins. Volgens Dawkins vindt natuurlijke selectie eerder plaats op het niveau van de genen dan op het niveau van het gehele organisme of het niveau van de soort. Dit betekent dat individuele organismen, waaronder ook de mensen, 'overlevingsmachines' zijn, zoals hij dat noemt, gebouwd volgens instructies die zijn vastgelegd in het DNA en waarvan het doel is te zorgen voor het overleven van het gen, en niet van het organisme zelf. Vanuit biologisch standpunt is daarom het leven van een individueel organisme niet van jaren kleine klompjes van onzuivere koolstof en water, met een gecompliceerde structuur en enigszins ongebruikelijke fysische en chemische eigenschappen in het rond, totdat ze weer oplossen in de elementen waaruit ze zijn opgebouwd.' Vanuit dit standpunt gezien is het menselijk leven een doelloze onbetekenende toevalligheid.

Recensie

door Tsenne Kikke

Dit boek veronderstelt dat het menselijk leven zinvol is en wil ons helpen om uit te vinden wat die zin is. Vragen naar zin lijkt hopeloos moeilijk. Dat komt omdat we de zin meestal op verkeerde plaatsen zoeken. De natuurwetenschap legt bloot hoe het leven is ontstaan, maar uit die kennis laat zich niets afleiden over de zin van het leven. De bedoelingen van een schepper zijn irrelevant bij het bepalen van de zin van alles. De zin of betekenis die we zoeken is geen immanent of transcendent feit maar gewoon aanwezig in het dagelijks leven van iedereen. Voor een antwoord hoef je daarom ook niet uitzonderlijk wijs te zijn. Stel de juiste vragen, benader deze met een seculiere instelling en op rationele wijze, dan blijkt wat jouw leven zin geeft. Een interessant en toegankelijk boek, prijzenswaardig om het argumentatief gehalte.

Lees er ietwat meer over in een blogbericht via deze link.

Filosofie en de zin van het leven

Julian Baggini

Korte Inhoud

Uittreksel

Recensie

Koop dit boek bij