Originele titel: Moral clarity
Susan Neiman
|
Type:
|
Paperback
|
|
Uitgever:
|
Ambo | Anthos
|
|
Gewicht:
|
655 gram
|
|
Aantal Pagina's:
|
472
|
|
ISBN:
|
90-263-2155-4
|
|
ISBN-13:
|
978-90-263-2155-9
|
|
Categorie:
|
Politiek
|
|
Richtprijs:
|
€ 29,95
|
Korte Inhoud
In een tijd waarin morele oordelen als achterhaald worden beschouwd of grote morele dilemma's gereduceerd worden tot de constatering 'wie niet voor ons is, is tegen ons', pleit de Amerikaans-Duitse filosofe Susan Neiman voor een herwaardering van het morele denken, en voor een nieuwe invulling van klassieke begrippen als goed en kwaad, heldendom en eerzaamheid. Daarbij grijpt zij terug op het Verlichtingsdenken. Daar vindt zij een verzameling idealen - geluk, redelijkheid, nederigheid en hoop - die door ieder weldenkend mens voor deugdzaam werden gehouden. In haar boek put Neiman, behalve uit de geschiedenis van de filosofie van Plato en Aristoteles tot Rawls en Rorty, uit talloze bronnen - van het verhaal van Job in het Oude Testament tot de Odyssee, van de evolutietheorie tot de romans van Milan Kundera en Iris Murdoch. Het resultaat is een scherpzinnig en actueel boek dat de lezer inzicht geeft in de morele aspecten van ons dagelijks leven en van urgente maatschappelijke en politieke vragen.
Uittreksel
Blz. 9: Sodom en Gomorra vormen een geschikt uitgangspunt voor een bespiegeling over goed en kwaad, maar om andere redenen dan u misschien denkt. Deze plaatsen staan gewoonlijk voor een eenvoudig geval van misdaad en straf: de Sodomieten zondigen en God vernietigt hen, waarbij Hij een welvarende stad verdelgt en een vrouw vanwege een weemoedige blik over haar schouder in een zoutpilaar verandert. Voor fundamentalisten is de zonde die de Sodomieten begaan die van seksuele losbandigheid in het algemeen en homoseksualiteit in het bijzonder, want in fundamentalistische ogen zijn dit gruwelen die de gemeenschap in gevaar brengen. Voor homo's en lesbiennes is de verwoesting van de stad exemplarisch voor de onrechtvaardigheid van traditionele religies. Voor markies de Sade vormde het verhaal aanleiding tot geweldsfantasieën die het heersende recht op zijn kop zetten. Sade kende de Bijbel beter dan de meeste lezers van zijn tijd.
Het verhaal mag dan duidelijk zijn, het is tevens verbazingwekkend complex. Om te beginnen hoef je geen fundamentalist te zijn om afkeer te voelen van de zonde die de Sodomieten noodlottig wordt: deze betrof niet ontucht of homoseksualiteit, maar het voornemen van de inwoners om de twee vreemdelingen die de goedhartige Lot onderdak had aangeboden, naar buiten te sleuren en ze aan een groepsverkrachting te onderwerpen. In het Middellandse Zeegebied vormen eeuwenoude overtuigingen over de wederzijdse verplichtingen van gastheer en gast de basis van de traditionele moraal, en schendingen daarvan ondergroeven het fundament van de sociale orde. Voor de Grieken was een dergelijke schending voldoende reden om de Trojaanse oorlog te beginnen. Lot neemt zijn plichten als gastheer zo ernstig op dat hij de tierende menigte zijn maagdelijke dochters aanbiedt als ze zijn gasten maar met rust laten. De gasten blijken engelen te zijn, die de Sodomieten die de deur willen openbreken met blindheid slaan en hun ondergang worden. Maar of u nu wel of niet in engelen of oude regels der gastvrijheid gelooft, vermoedelijk vindt u de overtredingen van de Sodomieten alle perken te buiten gaan.
Alsof het verkrachten van gasten niet genoeg is om de vernietiging over je af te roepen, werken sommige versies het relaas in Genesis verder uit en suggereren dat de Sodomieten niet simpelweg immoreel, maar doelbewust antimoreel waren. Volgens een Joodse legende was groepsverkrachting van vreemdelingen hier geen toevallige gebeurtenis, maar voorgeschreven door de wetten van Sodom. Volgens een andere bron stond in Sodom de doodstraf op het helpen van vreemdelingen - zoals een van Lots dochters moest ondervinden toen ze op de brandstapel belandde omdat ze een arme man wat brood had gegeven, terwijl een ander meisje, van wie de naam niet wordt vermeld, besmeerd met honing op een van bijen vergeven dak werd achtergelaten wegens hetzelfde vergrijp. Zelfs de belastingen waren er ontaard en regressief: eigenaars van twee ossen hoefden slechts één dag burgerdienst te verlenen, terwijl degenen met één os voor twee dagen werden aangeslagen. Wat alles nog erger maakte was dat de wandaden van Sodom getuigden van ondankbaarheid, want de stad baadde in weelde. Tuinders die groente afspoelden in het water van de stad konden de goudvlokken zo uit de aarde schudden die aan de wortels kleefde, de straten waren met saffieren in plaats van stenen afgezet en alle paden van de stad werden beschaduwd door zeven bomen: druif, vijg, granaatappel, walnoot, amandel, appel en peer. Maar de Sodomieten waren slechts bezeten van de angst dat ze deze gezegende overvloed moesten delen. Volgens één bron hadden de mensen in Sodom alle vogels gedood om te voorkomen dat die ook maar een graantje meepikten. In de wereld van Genesis, waar vriendelijkheid jegens vreemdelingen het kader voor de beschaving vormt, komt de handelwijze van de Sodomieten neer op een dubbele wandaad. Op veel plaatsen wordt de morele wet genegeerd; Sodom keert deze om.
Het belangrijkste deel van het verhaal speelt zich echter vóór de verwoesting van beide steden af. Nadat Hij Abraham in vertrouwen heeft genomen en hem macht en aanzien in het vooruitzicht heeft gesteld, onthult God Zijn plan om de steden te verwoesten. Abrahams reactie dwingt ontzag af. Tot dan toe heeft hij Gods woord zonder meer aanvaard, maar nu aarzelt hij en spreekt zich uit. Wat nu als zich vijftig onschuldigen onder de zondaars bevinden? Hij die rechter is over de hele aarde kan schuldigen en onschuldigen toch niet samen laten omkomen? Daarmee gaat de rechter over de hele aarde akkoord: als er in Sodom vijftig onschuldigen zijn, zal hij de stad met rust laten. Maar de Heer is toch zeker geen muggenzifter? Wat als dat aantal kleiner blijkt te zijn? Zal Hij de hele stad vernietigen als er maar vijf onschuldigen minder zijn? Het antwoord laat niet op zich wachten: de Heer zal Sodom sparen als daar vijfenveertig rechtvaardigen zijn te vinden. Maar de Heer kan toch niet uit willekeur handelen! Wat als de stad maar veertig goede mensen telt?Abraham onderhandelt met God tot het er nog maar tien zijn, een aantal dat niet toevallig is. Een handvol mensen kan gemakkelijk uit een brandende stad ontsnappen, en dat is dan ook wat er uiteindelijk gebeurt. Hoewel Lot hen waarschuwt, weigeren zelfs sommige van zijn familieleden te luisteren, waarna hij de rest meeneemt en vlucht.
Drie aspecten in Abrahams handelwijze maken iemand met een temperament als het mijne erg enthousiast. Het eerste is zijn vastberaden universalisme. Abrahams bekommernis om de onschuldigen van Sodom is niet slechts bekommernis om zijn vrienden of zijn buren, het is bekommernis om alle onschuldigen. De mensen van Sodom zijn abstract en naamloos, maar het niettemin waard dat hij zijn leven voor hen op het spel zet. Het tweede is zijn vastberadenheid zelf. Uit bekommernis om het leven van de onschuldigen is hij bereid het zijne in de waagschaal te stellen. Het betreft hier immers geen democratie, maar een wereld waarin koningen zich ongaarne door hun onderdanen de les laten lezen. Abraham waagt het de Koning der koningen erop te wijzen dat Hij op het punt staat de morele wet te schenden. Uit de tekst blijkt duidelijk dat Abraham bang is. Zijn woorden zijn echter trots noch kruiperig, maar het verzoek van een dienaar aan een meester die hem met één blik kan wegvagen. 'Nu ik zo vrij ben geweest de Heer aan te spreken, hoewel ik niets dan stof ben,' zegt hij om het onderhandelingsproces op gang te brengen. En zijn verzoek om God te bewegen het getal te verlagen tot dertig, leidt hij in met: 'Ik hoop dat U niet kwaad wordt, Heer, wanneer ik het waag door te gaan.' Het derde opvallende aspect aan dit verhaal is de aandacht voor details. Bij het morele oordeel gaat het niet om beslissingen die voor eens en altijd vaststaan, maar om een open oog voor nuances. Getallen zijn van belang. Gradaties zijn van belang. Abrahams toon mag die van een koopman zijn, maar hij heeft de geest van een moralist. Als hij God zover krijgt om over verschillen na te denken, is niemand van ons daarvan vrijgesteld.
Recensie
door
Tsenne Kikke
Het boek heeft als hoofddoel helderheid te scheppen op het gebied van fundamentele morele waarden om hierdoor de progressieve krachten in het hedendaagse Amerika te ondersteunen in hun strijd tegen het conservatisme. Neiman wijst de onderling verdeelde en veel te bescheiden linkse intelligentia op de morele bronnen van de Europese Verlichting, en dan met name op de morele idealen van Kant en Rousseau. Deze kunnen helpen tegen het in Amerika al veel te lang aanwezige cynisme en machtpolitieke denken zoals dat is geïnspireerd door de filosofen Hobbes en Hume. In haar opmerkelijke betoog beweert Neiman dat niet de gewoonte en de gewenning het laatste woord behoren te hebben, maar de vrije menselijke rede.
Neiman voelt zich een geestverwant van de Amerikaanse politieke filosoof Michael Walze. De missie van Neiman is aan te tonen dat de Verlichting en links juist natuurlijke bondgenoten zijn. Maar wat verstaat ze eigenlijk onder links? "Ik bedoel niet een economisch systeem, al heb ik de voorkeur voor een vorm van sociaal-democratie. Als ik het woord gebruik, stel ik Abraham ten voorbeeld. Hij trachtte God ervan te weerhouden Sodom te vernietigen, omdat de Heer toch niet uit willekeur kon handelen en met de kwaden ook de onschuldigen doden. Links is het idee dat je opkomt voor de vreemdeling en je denkt in universele categorieën in plaats van tribale bondgenootschappen," was haar antwoord.
Het boek is uitstekend vertaald, maar lijkt, door vele voorbeelden uit de hedendaagse Amerikaanse politiek, vooral geschreven voor een Amerikaanse achterban.
|