Boekrecensie van Trauma: de verborgen epidemie door Paul Conti

Beroemde Amerikaanse psychiater over de grootste ziekte van deze tijd: trauma. Met voorwoord van Lady Gaga.

Volgens mij is 'Trauma: de verborgen epidemie' een waardevolle aanvulling op 'Hongerige geesten, de psychologie van verslaving' van Gabor Maté. Zo konden we lezen dat verslaving - in welke vorm dan ook - het gevolg is van een psychische en spirituele leegte. Trauma, soms van generatie op generatie doorgegeven, speelt daarbij een grote rol. De meeste trauma’s lopen we op in onze jeugd, met alle gevolgen van dien op latere leeftijd: sociaal isolement en eenzaamheid, stress, angst en uiteindelijk dus die verslavende afhankelijkheid.

Trauma’s vormen een van de minst begrepen ziektes van onze tijd. Veel onverklaarbare klachten zijn volgens Paul Conti terug te voeren op een trauma. Het is een ziekte met zware, maar niet altijd zichtbare effecten op lichaam en geest. Ook is een trauma overdraagbaar binnen families, generaties en bevolkingsgroepen. Conti biedt een diepgaande analyse, gecombineerd met praktijkvoorbeelden en praktische stappen om de gevolgen van trauma’s te verlichten en verdere traumatisering te voorkomen.

Uittreksel

Wat trauma met gedachten doet

Toen ik halverwege de dertig was, had ik vijf jaar college op vier instituten in twee landen afgerond, ik was afgestudeerd in geneeskunde en had in ziekenhuizen stage gelopen op de afdelingen psychiatrie en neurologie. Pas na al die ervaring besefte ik dat ik toen pas een aantal lessen leerde die ik al op de middelbare school had moeten leren.

Een beschrijving van die lessen zou sterk lijken op de inhoud van dit boek. Ik zou het hebben over het belang van affect, gevoel en emotie (hierover meer in hoofdstuk 11) en ook vertellen hoe deze drie alle logica kunnen uitschakelen, onze herinneringen veranderen en zelfs de betekenis van die herinneringen wijzigen. Ook zou ik uitleggen hoe besmettelijk trauma is en de rol daarvan als onzichtbare dirigent van een groot orkest van ongelukkige gevoelens. De lessen zouden ook onthullen hoe schaamte en haar handlangers onze hersenen kapen en ik zou verhelderen hoe trauma de weg baant naar depressie, verslaving, door angst gedreven isolatie en cycli van geweld die zich uitbreiden van huis tot gemeenschap tot land en tot de wereld. Dit zijn nog maar een paar dingen die kinderen al op jonge leeftijd zouden moeten leren, is mijn mening - in bewoordingen die bij hun leeftijd passen natuurlijk. Ik zou het 'een gebruiksaanwijzing voor je brein' noemen.

LOGICA, EMOTIE EN GEHEUGEN

We zien onszelf graag als overwegend logische wezens, maar in werkelijkheid zitten onze hersensystemen ten aanzien van zowel logica als emotie ingewikkeld in elkaar. De input van deze systemen moet door de hersenen worden geïntegreerd, willen we beslissingen kunnen nemen. En als de systemen hetzelfde zeggen, is dat niet zo moeilijk. Dit is net zoiets als twee mensen die één smaak ijs (en slechts één) kiezen om samen te delen - als ze allebei dezelfde smaak willen, prima. Maar wat als ze het niet eens zijn? Dan wordt het pas interessant.

Uiteindelijk is emotie dieper geworteld in ons brein dan logica, omdat onze meer emotionele aspecten in evolutionair opzicht ouder zijn. Dit houdt in dat onze hersenen bij belangrijke zaken twee stemmen tellen - een voor logica en een voor emotie - en de standaard is dan dat de stem van emotie zwaarder weegt. Als een dierbare vastzit in een brandend gebouw, zegt de logica ons dat naar binnen gaan geen goed idee is, terwijl emotie ons vertelt dat we naar binnen moeten stormen. Daarom kennen we allemaal verhalen over mensen die hun leven voor anderen hebben gewaagd, ook al liepen ze een groot risico.

Natuurlijk bestaat ons brein uit meer nuances dan simpele alles-of-niets-besluitvorming. Als het mogelijk is, zal het al het mogelijke doen om logica en emotie te integreren. Om even voort te borduren op het ijsjesscenario: als logica chocola wil en emotie vanille, is het goed mogelijk dat de persoon de ijssalon verlaat met een bolletje van beide (of een klein bolletje chocola en een grote bol vanille, zodat emotie de overhand kan krijgen). Als er geen duidelijk compromis valt te sluiten, staat het brein misschien toe dat logica denkt de baas te zijn, tot de eigenlijke beslissing is genomen, maar emotie doet stiekem de hele tijd zijn zegje. Logica wil dus chocola en emotie wil vanille. Logica maakt zijn punt: we hebben al een tijdje geen chocola gehad, bijvoorbeeld, en iedereen zegt dat deze zaak het lekkerste chocolade-ijs van de stad heeft. Emotie fluistert op de achtergrond dat je van chocola dikker wordt en je er tegen bedtijd vaak misselijk van wordt, ook al zijn die dingen misschien niet waar. Het brein is nu al doorgeslagen naar logica - het argument was overtuigend genoeg - en tijdens de wandeling naar de ijssalon begint het brein al over andere dingen na te denken. Dan loopt hij naar de toonbank en bestelt zonder erover na te denken twee bolletjes vanille-ijs.

Wat is er gebeurd? Het komt erop neer dat emotie de hele tijd op de achtergrond fluisterde, overal proberend de keus voor vanille door te drukken. Het brein luistert onder de oppervlakte van het bewustzijn naar wat emotie ons vertelt. Zo krijgt emotie z'n zin, vaak zonder dat we herkennen hoe overtuigend die is of hoe we op een zinvolle manier met de macht daarvan kunnen omgaan.

Hier komen schaamte en de andere handlangers van trauma zonder dat we het merken om de hoek kijken, omdat ze onze emoties en het emotionele aspect van besluitvorming rechtstreeks beïnvloeden. Onze beslissingen lijken gebaseerd op logica, maar onze door trauma getinte emoties zijn eigenlijk de baas. Misschien solliciteren we niet naar die fantastische baan, omdat we bang zijn geworden om te mislukken, of misschien vragen we iemand niet mee uit (die duidelijk beschikbaar en geïnteresseerd is), omdat er weinig over is van ons zelfvertrouwen, of zorgen we niet goed meer voor onszelf (gezond eten, bewegen, voldoende slaap krijgen, enzovoort), omdat we denken dat we het niet verdienen om ons goed en gezond te voelen in de wereld. Trauma verandert onze emoties; veranderde emoties bepalen onze beslissingen.

Ik had een patiënt - een heel slimme en innemende jonge vrouw die een studiebeurs afsloeg omdat ze bij haar vriend wilde blijven. De jongeman dronk te veel, vernederde haar verbaal en sloeg haar ook weleens, haar overtuigend dat het haar schuld was. Toen we spraken over hun relatie en haar beslissing om bij hem te blijven, ook al had ze andere mogelijkheden, klonk ze kalm en logisch. Trauma en schaamte hadden haar brein gekaapt en haar ervan overtuigd dat ze nooit iemand zou vinden die beter was dan hij en dat ze sowieso geen beter leven verdiende. Ze vond het volstrekt redelijk om de beurs af te slaan en te blijven waar ze was. Dus in wezen had ze alle hoop op een betere relatie en een betere toekomst opgegeven.

Helaas is het verhaal daarmee nog lang niet afgelopen. Ik kende die jonge vrouw al heel lang. Eerder in haar leven was ze vol van haar potentieel en alles wat ze in het leven wilde bereiken, en ze had een gezond zelfbeeld. Ze was blij met zichzelf om alle goede eigenschappen die anderen in haar waardeerden - ze was slim, grappig en aardig. En toen, halverwege haar tienerjaren, leidden bepaalde factoren in de relatie van haar ouders ertoe dat ze haar verwaarloosden en ze begon door te krijgen dat ze hun tijd en aandacht niet waard was. Haar ouders hielden niet meer in de gaten waar ze was of wat ze deed, en zelf kon het haar ook niet meer schelen waar ze was of wat ze deed. Ze ging risico's nemen waar ze vroeger niet over zou denken en een paar roofdierachtige leerlingen op school maakten misbruik van haar. Na een aantal aanrandingen en verkrachtingen beschouwde ze zichzelf als iemand die was beschadigd; erger nog, ze was ervan overtuigd dat het haar eigen schuld was.

Deze jonge vrouw vergat hoe ze vroeger over zichzelf dacht. Het meisje dat zo hoopvol was over de toekomst, werd nu geplaagd door gedachten en emoties die haar overtuigden van andere dingen. Niet alleen dacht ze dat ze het niet verdiende om goed behandeld te worden; deze nieuwe ideeën en emoties vertelden haar dat ze het niet verdiende om niet gekwetst te worden. De jonge vrouw die ik al als tiener kende, is nu dood. Ze pleegde geen zelfmoord - niet precies. Maar ze zorgde niet meer voor zichzelf en raakte verslaafd aan drugs, wat de kans op een 'ongeluk' enorm veel groter maakte.

Ik houd haar niet verantwoordelijk voor de veranderingen in haarzelf of het feit dat ze niet meer voor zichzelf zorgde. Ik houd juist trauma en een maatschappij verantwoordelijk die wegkijkt als zich voorspelbare patronen voordoen, inclusief onze neiging om slachtoffers de schuld te geven van hun lijden. We raken gewend aan het harteloze idee dat dit nu eenmaal zo is - dat sommige mensen op die manier moeten sterven - maar dat geloof ik niet. De dood van deze vrouw was echt te vermijden geweest. Het kan niet ongedaan worden gemaakt, maar ik hoop dat ik haar en anderen die een vergelijkbaar lot hebben ondergaan een beetje recht kan doen. Daarvoor moet je om te beginnen trauma onder ogen zien en een eind maken aan deze waanzin.

COGNITIEVE OOGKLEPPEN

Een van de angstwekkendste consequenties van trauma is dat er stiekem oogkleppen in onze hersenen worden geconstrueerd om van ons te kunnen stelen. Stel je voor dat een dief een reusachtige muur voor een huis bouwt en die dan zo beschildert dat het net op de voorkant van ons huis lijkt. Voorbijgangers denken dat dit hetzelfde huis is en dat alles in orde is, terwijl de dief achter de gevel opereert en het echte huis steelt. Trauma is de dief en oogkleppen zijn de muur die het creëert voor wat het wil.

Gewoonlijk denken we in visuele termen aan oogkleppen, maar hier gebruik ik deze metafoor om te beschrijven hoe bepaalde kennis wordt ommuurd in het brein, zozeer zelfs dat we ons zelfs niet eens kunnen herinneren wat er überhaupt was. En we zoeken gewoonlijk niet naar dingen waarvan we niet weten dat ze bestaan. Zo vergeten we dat we goede mensen zijn, dat we het verdienen om gelukkig te zijn, dat we mogen verwachten vriendelijk behandeld te worden en we misbruik van welke soort dan ook niet hoeven te pikken. We denken altijd maar dat we zo'n beetje alles weten wat we eerder wisten - dat we maar meer en meer dingen leren - maar zo werkt het niet met trauma.

Degenen van ons die aan trauma hebben geleden, hebben altijd cognitieve oogkleppen in een of andere vorm.

Recensie

door Tsenne Kikke

Een reis naar begrip, actieve behandeling en maatschappelijke preventie van trauma...

Stel jezelf eens een ziekte voor; een ziekte, die slechts subtiele uiterlijke symptomen weergeeft, maar jouw hele lichaam kan kapen zonder dat je het merkt, een ziekte die gemakkelijk overgaat van ouder op kind, een ziekte die een leven lang kan duren als die niet behandeld wordt.

Volgens Dr. Paul Conti is dit precies hoe de maatschappij trauma's zou moeten zien: als een uit de hand gelopen epidemie met een potentieel fatale prognose. In 'Trauma: de verborgen epidemie', geeft Dr. Conti de meest recente onderzoekingen weer, evenals de beste klinische praktijken, aangevuld met tientallen verhalen uit het echte leven om een diepere en meer urgente kijk op trauma te presenteren. Niet alleen legt Dr. Conti uit hoe trauma het lichaam en de geest beïnvloedt, hij laat ook zien dat trauma overdraagbaar is onder naaste familie en vrienden, maar ook tussen generaties en binnen grote demografische groepen.

Met dit alles in het achterhoofd stelt het boek een behandelingsmethode voor het schijnbaar onbehandelbare. Dr. Conti beschrijft stap voor stap een reeks concrete veranderingen die we als individu en als samenleving kunnen doorvoeren om de gevolgen van trauma's te verzachten en verdere traumatisering in de toekomst te voorkomen.

In wezen is het een pleidooi voor een hernieuwde humanistische maatschappelijke inzet voor geestelijke gezondheid en welzijn. Pas als we begrijpen hoe een ziekte zich verspreidt en in stand wordt gehouden, zijn we - volgens de auteur - in staat om de ultieme genezing te creëren. Met 'Trauma: de verborgen epidemie' onthult Dr. Conti dat wat we ooit beschouwden als een levenslange, onverslaanbare mentale ziekte, als behandelbaar én te voorkomen.

Trauma: de verborgen epidemie

Paul Conti

Korte Inhoud

Uittreksel

Recensie

Koop dit boek bij