Spiritueel misbruik

Recensie

door Tsenne Kikke

---

Klinisch psycholoog Aleid Schilder waarschuwt in haar boek Spiritueel misbruik terecht voor de financiële en psychologische gevaren van goeroes, paragnosten en sekten. Helaas houdt de auteur zelf veel te weinig afstand van haar studie-object: ze is zelf een 'gelovige'.

In scheve relaties met paranormaal begaafde leiders, al dan niet in een sekte, kunnen mensen ernstige schade oplopen. Aleid Schilder waarschuwt potentiële slachtoffers, en roept tegelijkertijd politici, wetenschappers en hulpverleners op de gevaren serieus te nemen.

"Mensen mogen niet beschadigd worden door geloof of spiritualiteit," is haar criterium om goede en slechte spiritualiteit en paranormaliteit uit elkaar te houden. Toch wil ze geen lijst van 'goede' of 'slechte' goeroes aanleggen: dat moet iedereen afzonderlijk en voor zichzelf bepalen.

"Dit boek is een grote oproep om zoveel mogelijk je eigen wil te gebruiken, alert te zijn, je eigen gevoel te volgen, geen visie van een ander aan te nemen als je daar niet zelf ja tegen zegt. Dat is feitelijk waar het bij spiritueel misbruik om gaat; je legt je autonomie, het zelfstandig keuzes kunnen maken en daar verantwoordelijkheid voor nemen, in de handen van een ander of een manier om contact te krijgen met de geestelijke wereld."

Schilder lardeert haar observaties met paginalange anekdotes van slachtoffers en 'naaststaanden' (familie, vrienden en kennissen). Hoewel ze een intrigerend kijkje geven in de belevingswereld van sekten leden, zijn het er te veel en zijn ze veel te lang.

Wie een verstokte scepticus denkt aan te treffen - de titel suggereert dat een beetje - komt overigens bij Schilder bedrogen uit. Ze begint haar boek met een 'geloofsbelijdenis' waarin ze onder andere zegt: "Ik geloof in de aanwezigheid van aura's en chakra's, de energie van entiteiten, de gaven van goede goeroes, de hulp van helderzienden, de kracht van kundalini, de mogelijkheden van mediums en de realiteit van reïncarnatie." Dit geloof draagt ze in haar hele boek uit: ze is een 'new age-gelovige', maar waarschuwt uitdrukkelijk tegen 'valse' profeten.

Schilder lijkt in een vreemde spagaat te belanden: enerzijds is zij een (wetenschappelijk geschoold) psycholoog die waarschuwt voor de gevaren van alternatieve spiritualiteiten, maar anderzijds staat ze goedgunstig tegenover de inhoud van veel goeroes en mediums. Schilder kan natuurlijk uitdrukkelijk de mogelijkheid open houden van de realiteit van chakra's en aura's - zoals een open minded wetenschapper misschien juist zou moeten doen - maar ze komt daardoor minder overtuigend over. Een andere mogelijkheid is mogelijk dat ze de (potentiële) slachtoffers en 'naaststaanden' niet wil afschrikken met een geharnast antispiritualisme. Maar begrippen als heldervoelendheid of alwetendheid worden ad hoc als bestaand opgevoerd, terwijl het stellen van kritische vragen bij dit soort 'gaven' toch niet ondenkbeeldig of onnodig lijkt.

Schilders definitie van 'spiritualiteit', toch een notoir moeilijk te omschrijven begrip, neigt sterk in de richting van new age: "Alles is ÉÉN, de zicht- en de onzichtbare wereld, en wij maken deel uit van die eenheid. Spiritualiteit is hetzelfde als: God is ÉÉN. Daarom hebben we alles in ons dat God ook heeft." Dit holistische godsbegrip is sterk door de moderne new age-gedachte ingevuld. Er is geen ruimte voor duisternis, kwaad of zonde, dat zijn allemaal begrippen van mensen om het gebrek in hun eigen spirituele ontwikkeling te benoemen. Het grote gevaar van deze manier van redeneren is dat het leed dat mensen meemaken terugstuitert op henzelf: ziekte, zonde en verdriet vinden hun oorsprong in jouw eigen ziel die niet op een lijn met het universum staat. Zeker een psycholoog zou moeten weten welke gevaarlijke psychologische processen dan een rol gaan spelen.

Tekenend is een verhaal dat Schilder vertelt van een Cubaanse priesteres: "Zij had lang gevangen gezeten en hield het uit omdat ze 'the Presence' voelde. Tot haar haat zo groot werd dat de Aanwezigheid verdween, waarna het totaal donker werd. Op een dag hoorde zij de man die de martelopdrachten gaf en ze het meest haatte, blij aan iemand vertellen dat hij een hondje voor zijn dochter had gekocht. Waarop zij wist: als zoiets van mij in hem zit, zit er iets van hem ook in mij. Vanaf dat moment was 'the Presence' er weer." Deze bijna onmenselijke goedheid is het kenmerk van vele heiligen, maar onbereikbaar voor mensen die zich toch al niet lekker in het vel voelen zitten. Gelukkig merkt de auteur dan ook weer nuchter op dat in new age-kringen "vaak te positief gedacht en gesproken wordt over pijn en lijden".

Schilder gaat nog een stapje verder. Zo citeert zij het 'gnostische' Thomas-evangelie waarin Jezus een beroep doet op onze eigen wijsheid en ons aanraadt geen waarheid van anderen aan te nemen. Hij benadrukt in logion 21 dat iedereen zelf de kracht heeft om zichzelf te genezen. Maar er zijn ook 'dieven in de nacht' die zullen zeggen: 'ons geloof heeft je gelezen'. Schilder maakt zich 'schuldig' aan een hele bepaalde manier van lezen, die zij met veel new age-aanhangers deelt. Met de holistische bril van 'God is ÉÉN' kijkt zij naar de oude, apocriefe geschriften van het christendom. Hier menen velen een alternatief soort christendom te vinden: subjectief, persoonlijk, vrouw- en lichaamsvriendelijk. Dat is echter schijn. Het Thomas-evangelie schetst, net zoals andere gnostische geschriften als het Evangelie van Judas, juist een zeer vergeestelijkt christendom waar alleen plaats is voor een vrouw als zij 'man geworden' is, en waar het lichaam met al zijn gevoelens en emoties bij voorkeur helemaal wordt uitgeschakeld. En dat laatste is nu juist iets dat Schilder herhaaldelijk zegt niet te willen.

New age-aanhangers pikken de krenten uit de oude gnostische pap om die vervolgens in een geheel ander licht radicaal anders te interpreteren. Schilder verliest haar laatste restje geloofwaardigheid als ze spreekt over 'channeling met de energie Paulus'. Hoewel de auteur nuttige opmerkingen maakt over het gevaar van goeroes en dergelijke zit ze zelf veel te dicht erop om geloofwaardig over te komen. Een gemiste kans.

- Frank G. Bosman -

Vol verwachting klopte mijn hart toen ik in de Psychologie de aankondiging van dit boek las. Een klinisch psycholoog die een boek schrijft over een materie die mij mateloos boeit: charlatans, quasigenezers en goeroes die mensen geld afhandig maken.

De omschrijving belooft veel goeds: "In scheve relaties met paranormaal begaafde leiders, al dan niet in een sekte, kunnen mensen ernstige schade oplopen. Klinisch psychologe Aleid Schilder waarschuwt potentiële slachtoffers, en roept politici, wetenschappers en hulpverleners op de gevaren serieus te nemen (.) Het boek bevat naast theorievorming ook veel ervaringsverhalen."

Vanaf het eerste tot het laatste hoofdstuk glijdt deze belofte echter als los zand door je vingers. Er blijft niets van over.

De tekst is met name een aaneenschakeling van verhalen die mensen in de praktijk van Schilder hebben verteld. In het voorwoord schrijft Schilder: Uiteraard is alles anoniem gemaakt en zijn personen en situaties sterk veranderd." Maar dat levert dan ook direct een probleem op. Als lezer kom je eigenlijk niks over de achtergrond en geestelijke toestand waarin de betreffende personen zich bevonden te weten. En als het al wordt vermeld, weet je niet of ook dat niet is veranderd.

Mijn volgende probleem met de tekst is dat Schilder de verhalen amper analyseert en duidt. Schilder handelt ieder verhaal af met een paar regels. Nergens bereikt ze daarbij enige diepgang. Eventuele wijze lessen die je uit de verhalen zou kunnen trekken, worden nergens systematisch opgeschreven. Het blijft allemaal flinterdun.

Ronduit teleurstellend is het theoretische deel van het boek. Ik heb nergens enige theorievorming kunnen ontdekken. Wie op zoek is naar systematische analyses, verklaringen en of gefundeerde oplossingen hoeft dit boek niet te kopen. De schrijfster overtuigt mij op geen enkele wijze dat ze enige theoretische diepgang heeft en/of nastreeft. Dit boek levert geen enkele bijdrage aan de kennisvorming en het wetenschappelijke debat over goeroes, spiritualiteit en sektes.

Sterker nog. Ik vind het boek gevaarlijk. De schrijfster wordt gepositioneerd als een klinisch psycholoog. Dan word je geacht een wetenschappelijk werk- en denkniveau te hebben. Veel lezers zullen dat niet hebben en slikken zo'n tekst voor zoete koek. En daar dreigt een groot gevaar.

In het eerste hoofdstuk "Credo" verklaart Schilder te geloven in onder andere een geestelijke wereld, de aanwezigheid van aura´s en chakra´s, de gaven van goede goeroes, de hulp van helderzienden, de kracht van kundalini, de mogelijkheid van mediums, de realiteit van reïncarnatie, channeling, healing, de aanwezigheid en hulp van engelen, eeuwig leven als ziel.

Pardon??? Als wetenschapper is het je morele plicht om te verklaren dat er voor al deze zaken geen enkel bewijs is gevonden door de serieuze wetenschap. Je hoort te verklaren dat de voortgang van de wetenschap deze spirituele zaken steeds verder op losse schroeven zet. Er is geen wetenschappelijk bewijs voor helderziendheid, berichten van boven of reïncarnatie. Uit serieus onderzoek blijkt keer op keer dat mediums niets meer zien dan 'gewone' mensen.

In de loop van deze week bespreek ik ook nog een ander boek op deze site. In die recensie zal ik laten zien hoe twee wetenschapsjournalisten afrekenen met het argumenten "de wetenschap is nog niet zover" en "er zijn dingen die de wetenschap niet kan weten". Die argumenten liggen ook hier op de loer, maar zijn niet geldig.

Door je te verbinden aan deze goed-geloof-industrie maak je jezelf ongeloofwaardig als je vervolgens waarschuwt tegen de uitwassen ervan. Een ieder die zich laat betalen voor een 'lijntje met boven' licht mensen op.

Schilder zou als klinisch psycholoog de weg naar deze charlatannerij moeten ontraden of zelfs moeten afsluiten door er klip en klaar op te wijzen dat het geldklopperij is. Maar nee, ze maakt zelfs nog reclame voor een paar helderzienden. Ze laat er een aan het woord "waar ze een goed gevoel van kreeg".

Lees even mee: "Tweeduizend jaar geleden dreigden we ten onder te gaan, zoals met Atlantis en Lemurië is gebeurd. Omdat de mens dacht god te zijn (.) In Atlantis bestond ook vergevorderde wetenschap en waren al dingen ontwikkeld als bijvoorbeeld IVF."

Of: "Hoe ik werk met entiteiten is in wezen simpel. Om te onderscheiden of ze licht of donker zijn, vraag ik altijd: 'Kun jij erkennen, belijden, dus uitspreken, dat Christus als mens Jezus op aarde heeft rondgelopen?' De donkere types zijn dan, hop, weg. En nooit in discussie gaan! Want de leer die Hij bracht is: werk aan je innerlijk. Daar houden demonen dus niet van."

Hoe is het mogelijk dat een serieuze psychologe dergelijke nonsens met een soort aanbeveling en een link naar de website van deze charlatan durft voor te leggen aan haar lezers in een boek dat zou moeten waarschuwen tegen spiritueel misbruik?

Ze maakt het nog bonter door haar boek te besluiten met een stuk tekst van een zogenaamde channeling van Paulus. Via een medium sprak de apostel een groepje theologen toe. Schilder wil deze tekst graag doorgeven "omdat dit zo mooi in dit boek past."

Het meezweven met de goed-geloof-industrie door Schilder is des te merkwaardiger omdat ze in haar rijtje met kenmerken van een sekte heeft staan: Irrationalisme en geloofsovertuigingen: de mate waarin de groepsleden bepaalde overtuigingen hebben die in strijd zijn met algemeen aanvaarde of wetenschappelijk onderbouwde opvattingen (bijvoorbeeld complottheorieën, het geloof in buitenaardse wezens, niet-werkzame 'geneesmethodes', enzovoort)."

Als de schrijfster dit als een kenmerk van sektarisch denken beschouwt: hoe kan ze dan serieus zelf geloven in zaken als reïncarnatie, channeling, healing, engelen en de andere zaken die ze in haar voorwoord omarmt? Buitenaardse wezens zijn inderdaad niet wetenschappelijk aangetoond, maar zijn channeling, reïncarnatie en engelen dat wel? De kans dat buitenaards leven wordt aangetroffen, is op basis van de huidige wetenschappelijk kennis vele malen aannemelijker dan het bestaan van engelen.

Schilder begeeft zich op glad ijs en gaat vervolgens keihard onderuit. In hoofdstuk vijf probeert ze onderscheid te maken tussen goede en slechte paragnosten en mediums. Dat is een vals onderscheid. De schrijfster had zonder voorbehoud afstand moeten nemen van alle paragnosten. Door dat niet te doen waarschuwt ze niet, maar pleegt ze zelf spiritueel misbruik.

Toevoeging
Onlangs werd de schrijfster geïnterviewd bij de Avro (radio programma De Praktijk). Ze kreeg de vraag of ze met dit boek wel de potentiële slachtoffers dacht te bereiken. Daarop antwoordde ze letterlijk: "In ieder geval komen hierdoor mensen bij mij binnen die aan dit soort misbruik hebben geleden." De schrijfster zelf ziet het dus als een mooie reclame voor haar praktijk. Gelet op het feit dat Schilder zelf ook allerlei discutabele zweverij omarmt, kun je je serieus afvragen of slachtoffers daarmee wel geholpen zijn.

- Harold Makaske -


Dit boek is vooral gericht, zoals de ondertitel het reeds verklapt, tot mensen die zich gevangen voelen in de handen van de een of andere sekte, goeroe, paragnost, of van wat of wie dan ook. Zeer vele gegevens zijn van het internet gehaald, of afkomstig uit krantenknipsels. Enerzijds waarschuwt ze de lezer met verhalen die de media hebben gehaald, maar anderzijds haalt ze twee mediums aan waar 'ze een goed gevoel bij heeft en die ze dan ook promoot.

De ene is een zekere Douwe Bakker, een geestelijk medium en healer uit het Nederlandse Haren. Aleid Schilder drukt zelfs zijn website gegevens af.

De man geeft sessies vanop afstand, via de telefoon..., enzovoorts. Douwe vertrekt van het standpunt dat 'elke ziel haar eigen weg gaat,'iedereen heeft een gids', en 'elke mens wordt omringd door entiteiten, vooral demonen'. Dan komt Douwe af met een verhaal over het feit dat er al eeuwenlang een strijd bestaat tussen donkere en lichte machten. De duivel wil die toestand zo houden, et cetera. Oordeel zelf maar: hierboven heb ik er een uittreksel van afgedrukt.

Aleid eindigt met een boodschap van een zekere Paulus. Deze Paulus is een of andere spirituele gids, die door het medium Joke Hoogeveen werd gechanneld...

O ja, de ondertitel van het boek is: 'De gevaren van goeroes, paragnosten en sekten'.