|
|
Ethiek, schoonheid en eonen
|
|
Gerrit Teule
|
Type:
|
Paperback
|
|
Uitgever:
|
Ankh-Hermes
|
|
Gewicht:
|
410 gram
|
|
Aantal Pagina's:
|
220
|
|
ISBN:
|
90-202-0424-6
|
|
ISBN-13:
|
978-90-202-0424-7
|
|
Categorie:
|
Filosofie
|
|
Richtprijs:
|
€ 19,9
|
Korte Inhoud
Onze beschaving kent een aantal problemen. Er dreigt een tekort aan grondstoffen en drinkwater. Een miljard mensen heeft honger en de wereldbevolking groeit exponentieel. Deze problemen zijn in wezen ethische problemen, want het gaat om vragen over eerlijke verdeling en rechtvaardige wereldplanning.
Is ethiek een achterhaald woord? Waar vinden we mondiale ethische richtlijnen? In religieuze boeken van openbaring, waarin steeds minder mensen geloven? Of in het materialistische survival of the fittest?
Gerrit Teule beschrijft een unieke basis voor ethiek: de natuurlijke bewustzijnsevolutie, met moderne natuurkunde en kwantummechanica als basis en Spinoza als gesprekspartner. Dit vormt de grondslag voor een natuurlijke ethiek. Het levert ook een zinvolle bijdrage aan een oplossing voor de twee kernproblemen van de mensheid: overconsumptie en overbevolking.
Uittreksel
Blz. 39: Wat Spinoza niet kon weten
'We zijn het er allemaal over eens, dat je theorie waanzin is. De vraag is alleen of die waanzinnig genoeg is om juist te kunnen zijn.' Niels Bohr, na een lezing van Wolfgang Pauli in 1958 over een nieuwe natuurkundige theorie.
In dit hoofdstuk beschrijven we een op de moderne natuurkunde gebaseerde visie op de verhouding tussen geest en lichaam zoals die in de afgelopen eeuw naar voren is gebracht door de fysicus Jean Charon. We beschrijven hier de evolutie als een bewustzijnsevolutie, waarin de mens een rol speelt, evenals alle andere levende creaturen. Dit levert ons een natuurlijke basis voor het verdere denken over ethiek.
Eerst beschrijven we de natuurkunde achter deze bewustzijnsevolutie en in de volgende hoofdstukken komt dan de ethische relevantie van dit hoofdstuk naar voren. De natuurkundige beschrijving doe ik tamelijk beknopt. Voor een uitvoerige behandeling verwijs ik naar mijn boek Wat Darwin niet kon weten en naar de literatuur van Jean Charon zelf, voor zover die nog te krijgen is.
Kan het bewustzijn neuronen beïnvloeden?
Heel veel schrijvers hebben zich al gebogen over de vraag wat geest en/of bewustzijn is en hoe deze componenten samenwerken met de materie. Mogen we stellen dat dit het oudste en misschien ook wel het meest onbegrepen probleem van de mensheid is?
Ja, dat mag en blindelings kunnen we alvast zeggen dat eenvoudige oplossingen voor dit probleem niet bestaan. Laten we om te beginnen ook vaststellen dat het merendeel van de mensheid hier geen enkele gedachte aan vuil maakt en dat deze mensen desondanks een prima leven kunnen hebben. Enkelen, die er wel over nadenken, poneren soms simplistische hypothesen en doen dan in hun geborneerdheid net alsof het een wetenschappelijk feit is dat ze door en door begrijpen. Hoed u voor mensen die net doen alsof ze het precies weten. De visie die ik hier naar voren breng, beschouw ik dan ook als een zienswijze, een methode van beschouwing.
Vooral moderne materialistisch/reductionistisch denkende filosofen en onderzoekers maken zich nogal eens schuldig aan de verabsolutering van hun eigen zienswijze. Voor hen is bewustzijn een min of meer overbodig bijverschijnsel, een epifenomeen, van fysische hersenactiviteit. Voor een echte epifenomenalist staat het zelfs vast dat het bewustzijn niet in staat is de hersencellen te beïnvloeden (de psychogene causaliteit zou dus niet bestaan). Hoe deze mensen er dan in slagen om een bewust denkbeeld uit te drukken in gesproken of geschreven taal, blijft een raadsel waar ze zelf ook niet uitkomen. Er bestaan zelfs lieden, de eliministische materialisten, die beweren dat het bewustzijn helemaal niet bestaat. Inderdaad, zo kun je ook een probleem 'oplossen', gewoon door het te ontkennen of te bagatelliseren. Hoe je die mening een tijdlang in je leven kunt aanhangen zonder spontaan gaten in je denkraam te krijgen, is mij niet duidelijk.
Een radicaal ander uitgangspunt is de visie dat de oerknal in principe een geestelijke daad was en dat vanuit de geest de materie ontstond, onder het motto: materie is gestolde geest. Daarbij kunnen we het werkwoord 'stollen' ook vervangen door 'afkoelen' en 'expanderen', want in de evolutie vlak na de oerknal zijn dit de werkwoorden die de processen aanduiden die gelijktijdig aan de gang waren. Die oorsprong, waarin de eerste extreem geconcentreerde `soepen' expandeerden en afkoelden, laat ik buiten beschouwing, want dat onderwerp moeten we aan de astrofysici overlaten. Daarover is het laatste woord nog lang niet gezegd. Maar over de innige samenwerking tussen lichaam (stof) en geest valt wel heel veel te zeggen. Dat doe ik met gebruikmaking van een fysische theorie die in de zeventiger jaren van de afgelopen eeuw naar voren is gebracht door de Franse fysicus Jean E. Charon, met als voorlopers Pierre Teilhard de Chardin, Henry Bergson en ook Spinoza. Ik doe dat niet omdat ik denk dat deze visie de enige ultieme waarheid zou zijn, maar omdat het een methode van denken is die in de praktijk goed bruikbaar is en die consistente en logische resultaten oplevert. Er bestaan ook andere hypothesen die soortgelijke resultaten geven en waar nodig of nuttig betrek ik die erbij. Het gaat dus om de denkrichting.
De theorie van Charon illustreert heel helder hoe de samenwerking tussen lichaam en geest in natuurkundige zin zou kunnen werken. Het is mogelijk dat deze theorie in de toekomst verder bijgesteld moet worden of zelfs vervangen moet worden door een betere, maar zelfs dan zal waarschijnlijk blijken dat die nieuwe theorie niet veel van deze zal afwijken. Het gaat mij dus om de voorlopige praktische bruikbaarheid, in het bijzonder voor het doel dat mij in dit boek voor ogen staat: het boven water krijgen van een natuurlijke ethiek en een bruikbaar ethisch kompas. Vaak kun je met een kromme stok toch een rechte slag maken. Dat is beter dan eindeloos te blijven zoeken naar een ideale rechte stok, vooral als het urgent is om nu of in de nabije toekomst te slaan en rechte stokken helemaal niet voor het oprapen liggen, als ze al bestaan.
Eonenhypothese en eonisme
Je hebt het over eonen en over de eonenhypothese als basis voor ethisch denken. Het woord is al in het vorige hoofdstuk geïntroduceerd, maar misschien is het nu tijd om de koe bij de horens te vatten en daarover verder te praten, voordat we verder gaan over ethiek?
In het kader van dit boek moet ik volstaan met een korte samenvatting van de eonenhypothese zoals ik deze verder uitwerkte in mijn boek Wat Darwin niet kon weten. De eonenhypothese van Jean Charon is een denkmodel van de samenwerking tussen geest en lichaam, gesteld in termen van de kwantummechanica en de algemeen geaccepteerde theorie over het elektromagnetisme (de kwantumelektrodynamica). De hypothese kent vele (technische) details, die ik hier onbesproken moet laten. Deze samenvatting is dus summier. Niet voor niets had ik in Wat Darwin niet kon weten meer dan honderd bladzijden nodig om het beeld in zijn gedetailleerdheid en schoonheid weer te geven.
Hier introduceer ik de belangrijkste grondslagen van de eonenhypothese, waarbij ik tegelijk de ethische relevantie aangeef. In het vervolg gebruik ik ook de term eonisme, wat in principe hetzelfde is. Ik gebruik echter de term 'eonenhypothese' als het gaat over de natuurkundige en technisch/biologische details, zogezegd een 'kwantummechanica van de geest', die begint bij de oerknal. De term `eonisme' gebruik ik als het gaat over de holistische levensvisie die daaruit voortkomt. Beide zienswijzen gebruik ik als basis voor een ethiek.
Recensie
door
Tsenne Kikke
De natuurfilosoof en voormalig ICT-er (1942) borduurt voort op een van zijn eerdere boeken: 'Wat Darwin niet kon weten'*. Daarin besteedt hij aandacht aan de eonenhypothese van de Franse fysicus Jean Charon en aan de kwantumnatuurkundige visie op natuurlijke bewustzijnsevolutie. Hij stelt dat er in het universum een zelfreinigend ethisch aangestuurd vermogen bestaat dat een spiritueel tegenwicht zal bieden aan onze dagelijkse wereld van egoïstisch casinokapitalisme, flitskapitaal en marktmanipulatie. Het zal een eerlijker economische verdeling bewerkstelligen en een rechtvaardige wereldplanning. Teule ziet in zijn serie essays steeds sterk verweven relaties tussen quasi tegenstellingen (geest vs materie, verticaal vs horizontaal bewustzijn e.d.). Zijn optimisme voorspelt ondanks een dramatisch dreigend tekort aan grondstoffen en drinkwater uiteindelijke oplossingen voor de twee kernproblemen van de mensheid: overconsumptie en overbevolking. Vaak haalt hij er Spinoza bij als gesprekspartner. Met in een bijlage een interview met Jean Charon uit 1989; noten, literatuuropgave en register.
- Peter den Haring -
|